المرافق الموافق فی الوعظ

المرافق الموافق فی الوعظ
پدیدآوران	ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) ازهری، علاء ابراهیم (محقق)
عنوان‌های دیگر	رؤوس القواریر: مجالس علمیة
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1422ق - 2002م
چاپ	1
شابک	‎2-7451-3464-7
موضوع	وعظ - متون قدیمی تا قرن 14 - اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	4م2الف 261/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مرافق الموافق في الوعظ، نوشته ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن جوزى (510-597ق)، عالم بغدادی قرن ششم هجری است که در دانش‌های گوناگون زمانه خود چیره‌دست بوده است. این اثر، اندرزنامه‌ای است که با پژوهش علاء ابراهیم ازهری عرضه شده است.

ازهری (محقق) در وصف کتاب می‌گوید: این کتاب، دانشی را ارائه می‌دهد که مردم را به عمل مؤمنانه فرامی‌خواند. ابن جوزی واژه‌ها و عبارت‌پردازی‌های طلایی را با اسلوبی روان آورده و اندرزهای خود را با درجه بالایی از فصاحت به نظمی دلکش و نثری برتر درآورده است و از قرآن، سنت نبوی و داستان‌هایی از پیامبران و راست‌کرداران (صالحان) برای مواعظش بهره جسته است.

ازهری درباره عنوان کتاب می‌گوید: نامی که بر روی نسخه اصلی درج شده، همین عنوان است. نام دیگری نیز در نسخه فرعی با عنوان «موافق المرافق» مندرج است که درست نیست. ‏در استناد این کتاب به ابن جوزی می‌توان به گفته عالمان سرشناسی که از این کتاب و نویسنده آن یاد ‌کرده‌اند، استدلال کرد؛ کسانی چون ذهبی در «سير أعلام النبلاء»، حاجی خلیفه در «كشف الظنون» و زرکلی در «الأعلام» در این شمارند.

محقق در پژوهش خود، یک نسخه خطی از «بعثات الإسكوريال» را اصل قرارداده و در کنار آن از نسخه «کتابخانه دانشگاه آمریکایی بیروت» بهره جسته است. ‏او آنچه را که نسخه‌نویس به حاشیه کتاب افزوده، در پاورقی آورده است. همچنین، واژه‌های نادرست را ویرایش کرده و آنچه را که فهم آن دشوار بوده، معنا نموده است‏. او شرح حالی از ابن جوزی و نوشتجات او ارائه داده است‏.

رؤوس القوارير

این اثر نیز نوشته ابن جوزى (597-508ق) است و در پی کتاب مرافق الموافق في الوعظ آمده است. این اثر، نشست‌های علمی را در چهار باب صورت‌بندی کرده و در آن‌ها برگزیده‌ای از خطبه‌ها، نکته‌های ادبی زبان عرب، داستان‌های کوتاه از برخی پیامبران و برخی اندرزها و انذارهای اخلاقی را آورده است.

ابن جوزی در باره نام‌گذاری «رؤوس القوارير» می‌گوید: این کتاب را به رسم طبیبان عنوان داده است؛ آنان از هر شیشه‌ای دارویی را برگزیده و آ‌‌ن‌ها را باهم درآمیخته و دارویی پدید می‌آورند که خاصیتی ورای داروی منفرد دارد.

نخستین باب کتاب با سی‌ویک خطبه شکل گرفته است. ابن جوزی خواسته است گزیده‌ای ممتاز از خطبه‌هایی را که فصیح و بلیغند برای بهره‌مندی سخنرانان و دیگر خوانندگان بیاورد. او خطبه‌ها را به‌ترتیب حروف ابجدی دسته‌بندی کرده است. ‏

باب دوم در تصرفات لغوی واژه‌های زبان عرب و قرآن است که در کنایه‌ها، اشاره‌ها و تجوزها نمود می‌یابند. این نوع تصرفات نزد مرمان عرب، ادبیاتی دلپذیر است.

باب سوم، بیست‌ونه فصل دارد و در آن، مطالب پراکنده‌ای از دانستنی‌های کوتاه، نکته‌های کمیاب و پرسش‌های جالب توجه آمده است؛ مطالبی در باره اقالیم سبعه، اعضای بدن آدمی، نکته‌های عجیبی درباره برخی از جانوران و آدمیان، اطلاعاتی درباره احادیث راویانی که نامشان مانند هم است، نکته‌های ادبی درباره اسماء متفق و مفترق و لطایفی از اندرزها در این شمارند‏.

باب چهارم، ویژه اندرز (وعظ) است که با «توحید» آغاز گشته سپس، فصل‌هایی را از داستان پیامبران بزرگی همچون آدم، نوح، عاد، ثمود، ابراهیم، لوط، یوسف، ایوب، شعیب، موسی، داود، سلیمان، عیسی، یحیی(ع) و محمد(ص) در خود جای داده است. البته، از بلعام و قارون نیز حکایت‌هایی دارد. در این باب ویژگی‌های مجاهدان نیز آمده است و ابن جوزی در ادامه، فصل‌هایی را به امورات اخلاقی (مانند فروبستن چشم و پرهیز از نگاه بد)، پناه‌ بردن به خداوند، اندیشه در خود، ترس از پروردگار، شوق به عبادت، اخلاص‌ورزی، مهرورزی، گزینش دوست، بیداری از غفلت، درس‌ گرفتن از سرنوشت پیشینیان، غرّه‌ نگشتن به زیور دنیا، آخرت‌جویی، مرگ و کوچ به سرای دیگر ویژه نموده است‏.

ازهری در پایان کتاب، فهرستی از آیه‌های قرآنی، احادیث نبوی(ص)، اشعار، اعلام و موضوعات کتاب آورده است‏. محقق در پژوهش «رؤوس القوارير» فقط به یک نسخه خطی از کتابخانه آصفیه در حیدرآباد هند بسنده کرده است‏.

منابع مقاله

مقدمه تحقیق و متن کتاب.