غزلیات خواجوی کرمانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| ناشر =خدمات فرهنگي کرمان

مرکز کرمان شناسی

| کتابخانۀ دیجیتال نور = 8043

'''غزلیات خواجوی کرمانی'''، مشتمل بر بخش غزلیات اشعار [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|کمال‎الدین ابوالعطاء محمود بن علی بن محمود]]، معروف به [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] (متوفی 750/752ق)، از مشاهیر شعرا و عرفای قرن هفتم هجری است. این اثر به کوشش [[مظهري، حميد|حمید مظهری]] توسط مرکز کرمان‎شناسی گردآوری شده است.  

کتاب، مشتمل بر مقدمه ناشر و 932 غزل است. غزلیات تا سرحد امکان به‎ترتیب قافیه مرتب و در سمت راست هر غزل یکی از حروف «ح»، «س» و «ش» قید گردید تا مشخص شود این غزل به کدام‎یک از سه دیوان - حضریات، سفریات و شوقیات - ‎تعلق دارد.  

ناشر اثر در مقدمه کتاب با اشاره به بی‎مهری در معرفی آثار و اندیشه‎های مشاهیر و مفاخر کرمان می‌نویسد: «کرمان علی‌رغم آن‎همه غنای معنوی و ارزش‎های وسیع مادی و قدمت تاریخی، مع‎الاسف ناشناخته و مهجور مانده و صد البته تاوان سنگینی را از این بابت پرداخته است. چه امکانات وسیع مادی و اندیشه‎های منور و روشنی که مستور بودند و بلااستفاده ماندند و سرانجام در خاک شدند. طبیعی است موقعیت‎هایی این‎چنین، ارزش‎ها را به هدر داده و شکوفایی استعدادها را مانع می‌شود. جای بسی تأسف است که علم و آگاهی از مشاهیر و مفاخر و افاضل استان کرمان آن‎قدر محدود است که گاه فقط به بیان نام بزرگان و احتمالاً محدود فعالیت علمی‌اشان خلاصه می‌شود. امروز از [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجو]]، ابوحامد فؤاد و... فقط نامی باقی است و چه بسیارند بزرگان و خبرگان و زبده‎هایی که حتی نامشان نیز باقی نمانده...». سپس با معرفی چند تن از بزرگان، به معرفی [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] پرداخته، ادامه می‌دهد: «بالاخره به چهره برتر شعر و ادب دیارمان [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] می‌رسیم که در توانایی او همین بس که خواجه بزرگوار، [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ شیراز]] فرماید:

او که بدایت تا نهایت زندگی‌اش را در تحقیق و تتبع و سفر و کسب معرفت و تلمذ در محضر بزرگان گذراند و بیش از چهل هزار بیت شعر از خود به‎جا گذاشت که به‎راستی گنجینه گران‎بها و ارزشمندی برای تاریخ شعر و ادبیات این مرزوبوم بشمار می‌رود و عجبا که حتی چهره روشن و پرفروغ این عارف و ادیب و شاعر وارسته نیز غبار ایام گرفته و کمتر نام و یادی از او باقی است»<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8043/1/3 ر.ک: مقدمه ناشر، صفحات اول و دوم]</ref>.

سپس اشاره می‌کند که از کلیه غزلیات دیوان‎های صنایع‎ الکمال و بدایع الجمال شامل معنویات، سفریات و شوقیات استفاده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8043/1/4 ر.ک: همان، صفحه دوم]</ref>.

# صنایع ‎الکمال‎: مشتمل‎ بر قصاید و قطعات و ترکیبات و ترجیعات‎ و غزلیات‎. غزلیات‎ در این دیوان به دو دفتر تقسیم شده است: یکی غزل‎هایی که در سفر گفته و سفریات نام دارد و دیگری غزلیات که در حضر‎ فرموده‎ و به‎ حضریات موسوم است و در حدود 10736 بیت می‎باشد‎. صنایع‎ الکمال‎ به‎غیر از قصاید و غزلیات و ترکیبات و رباعیات شامل دو مثنوی همای و همایون و گل و نوروز می‎باشد؛ چنان‎که بدایع‎ الجمال نیز دارای دو‎ مثنوی‎ دیگر است‎.

# بدایع ‎الجمال: مشتمل بر قصاید و ترکیبات و غزلیات و رباعیات که دفتر غزلیات‎ آن به نام شوقیات خوانده شده و 4340 بیت می‎باشد. پس تمام اشعار خواجو که در این چند دفتر‎ جمع‎ و به چاپ‎ رسیده در حدود 15076 بیت است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/954/48 ر.ک: رادفر، ابوالقاسم، ص‎48]</ref>.  

از‎ وجوه تمایز دیوان خواجو نسبت به بسیاری از دیوان‎های شعر فارسی، تقسیم‎بندی موضوعی شعرهاست. خواجو احتمالاً خود شعرهایش را به این شکل درآورده است. چنان‎که گذشت دیوان خواجو به دو‎ بخش‎ عمده صنایع‎ الکمال و بدایع ‎الجمال منقسم می‌شود. پیش از خواجو این تقسیم‎بندی در شعرهای [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]]، [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] و امیرخسرو دهلوی سابقه داشته و بعد‎ از‎ او در‎ جامی اتّفاق افتاده است. خواجو شاید در این وجه از شعرها تحت تأثیر شاعران پیش از‎ خود، به‎خصوص [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] بوده باشد. در دیوان چاپی گاه این تقسیم‎بندی‎ به‎ هم‎ خورده است؛ بدین شکل که یک غزل در نسخه «اساس» و «ب» در «بدایع ‎الجمال» است و این را نسخه «مج» ‎‎که‎ مصحّح در اختیار نداشته هم تأیید می‌کند؛ ولی در دیوان چاپی در «صنایع ‎الکمال» و گاه‎ یک‎ غزل که جایگاهش در «سفریات» است و محتوای آن تأیید می‌کند که در «سفر» سروده شده‎، در بین غزل‎های «حضریات» است و نیز گاه غزلی در بین قصیده‎های دیوان چاپی‎ است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53035/110 ر.ک: جلال‎پور، حسین، ص110]</ref>.  

می‌توان ادعا کرد که خواجو یکی از شاعران بزرگ عرصه‎ی ادب در قرن هشتم بوده که با سرودن اشعار و به‎خصوص غزلیات آکنده‎ از‎ شور و حال، جایگاه خاصی در‎ ادبیات‎ ایران‎زمین دارا می‎باشد؛ ولی با کمال تأسف باید اذعان نمود جایگاه این شاعر در حد استحقاق و شایستگی وی مورد توجه قرار نگرفته‎، بلکه‎ تا حدودی هم غریب‎ واقع‎ شده است؛ شاعری که حتی سلطان غزل، [[سعدی، مصلح بن عبدالله|خواجه شیراز]] به الهام گرفتن از او اعتراف دارد و شاید سخنی بهتر از این جهت ختم کلام نباشد که بداقبالی شاعر از آنجاست‎ که‎ در برهه‌ای از زمان قرار گرفته که [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] عاشق و شیرین در پیش آن و حافظ رند در پس آن واقع شده‌اند؛ زیرا در عرصه غزل، ظهور و یکه‎تازی [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ‎]] شیرین‎کلام، طومار‎ دیوان غزل‎سرایان را در هم نوردیده و بازار آنان را بی‌رونق نمود<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/69505/171 ر.ک: رجبی، ایوب؛ عزتی‌فر، سیمین، ص171]</ref>.

از شگردهای هنری و خیالی مورد‎ استفاده شاعر که موجب خلق تصاویر زیبا در اشعار وی شده‎ است‎، «استعاره‎» می‎باشد. شاعر از این شیوه دوشادوش و همپای تشبیه استفاده نموده است. استعاره‎های زیبای به‎کارگرفته‎‎‎شده‎ توسط شاعر، یادآور استعاره‎های خواجه شیراز می‎باشد؛ به‎طوری‎که اگر نام‎ شاعر‎ ذکر‎ نگردد، شاید بسیاری، از تشخیص ابیات [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] از ابیات [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] ناتوان باشند. استعاره در شعر‎ خواجو از بسامد بالایی برخوردار است؛ هرچند که استعارات به‎کاررفته نیز‎ در شعر شاعران پیشین‎ و هم‎‎عصر او فراوان یافت می‌شود، ولی شاعر از پس این شیوه نیز موفق برآمده و تصاویر خیالی و ادبی زیبایی را آفریده است. استعاره‎های زیبای [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجو]] حاصل تراوش ذهن خود اوست.‎ بیشتر استعاره‎های مورد استفاده در شعر شاعر، از نوع مکنیه و تخییلیه بوده و انواع دیگر در درجه دوم اهمیت قرار گرفته‌اند و بعضی استعاره‎ها نیز از جنس عنادیه در شعر شاعر‎ به‎کار‎ گرفته نشده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/69505/171 ر.ک: همان]</ref>.

در انتهای کتاب، فهرست مصرع‎های اول غزلیات با ذکر شماره غزل ذکر شده است. همچنین لغت‎نامه دیوان [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] ارائه شده است. در این لغت‎نامه به‎ترتیب حروف الفبا، الفاظ، کلمات و عباراتی که نیاز به توضیح داشته، معرفی شده است.  

در این لغت‎نامه گاه ترجمه بخشی از آیه و جایگاه آن در قرآن کریم، گاه معرفی یک شخصیت و گاه یک داستان عاشقانه، مانند ویس و رامین معرفی شده است<ref>ر.ک: متن کتاب،[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8043/1/436 ص 436]، [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8043/1/444 ص444] و [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/8043/1/448 448]</ref>.  

دیوان خواجوی‎کرمانی که شامل قصاید، غزلیات، قطعات، ترکیبات، ترجیعات، مسمط‎ها و رباعیات اوست، با مقدمه‌ای در 85 صفحه به اهتمام احمد سهیلی‌خوانساری در سال ۱۳۳۶ش، تصحیح شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/954/48 ر.ک: رادفر، ابوالقاسم، ص‎48]</ref>.  

<references />

#[[:noormags:988163|جلال‎پور، حسین، «ضرورت تصحیح انتقادی دیوان خواجوی کرمانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، متن‎شناسی ادب فارسی، بهار 1392، شماره 17، صفحه 101 تا 124]].

#[[:noormags:15454|رادفر، ابوالقاسم، «کتاب‎شناسی خواجوی کرمانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کیهان فرهنگی، آبان 1370، شماره 77، صفحه 48 تا 55]].