دیوان غالب دهلوی مشتمل بر غزلیات و رباعیات فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[غالب دهلوي، اسدالله بن عبدالله]] (شاعر)

[[حائري، محمد حسن]] (مصحح و مقدمه نويس)

| ناشر =مرکز پژوهشي ميراث مکتوب

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''‏دیوان غالب دهلوی مشتمل بر غزلیات و رباعیات فارسی'''، سروده [[غالب دهلوي، اسدالله بن عبدالله|میرزا اسدالله خان غالب دهلوی]] است. آنچه در این کتاب گردآوری شده مجموعه غزل‎های فارسی و رباعی‎های غالب دهلوی در موضوعات گوناگون اجتماعی و اخلاقی و... است که به اهتمام محمدحسن حائری تصحیح و تحقیق شده است.

کتاب، مشتمل است بر مقدمه مرکز پژوهشی میراث مکتوب، دیباچه چاپ دوم، دیباچه، پی‎نوشت‎ها و متن اشعار در دو فصل مجزا (غزل‎ها و رباعی‎ها).

محقق در دیباچه چاپ دوم در مورد ویژگی‎های شعر [[غالب دهلوي، اسدالله بن عبدالله|غالب دهلوی]] بیان می‌دارد که: جایگاه شعر غالب در سیر تخیل ادبی تا بدان پایه است که برای بررسی سیر طبیعی خیال و پژوهش در شعر و ادب فارسی از اشارت بدان گریزی نیست. هنگامی که شاعرانی چون مشتاق اصفهانی و شعله اصفهانی در مکتب اصفهان از سبک معروف دوران خویش روی برتافتند و به شیوه‎های پیشین بازگشتند، در آن سوی مرزهای سیاسی ایران همان روش، با نگرشی نو و طرزی تازه شکل می‌گرفت و سخن‎سنجان باریک‎بینی را به خیل خیال‎پردازان آن سامان به ارمغان می‎فرستاد که حاصل این ره‎آورد ادبی، شاعر اندیشمند و نویسنده دیده‎‎ور [[غالب دهلوي، اسدالله بن عبدالله|میرزا اسدالله خان غالب دهلوی]] بود.

[[غالب دهلوي، اسدالله بن عبدالله|غالب]] با قصیده‎های صمیمی و غزل‎های دلنشین و مثنوی‎ها و رباعیات دلپذیر خود در محفل خیال‎پروران و نازک‎اندیشان و آتش‎نفسان دوران خود بر صدر نشسته و قدر دیده است و این در حالی است که در درون مرزهای سیاسی ایران، آن‎سان که بایسته شناخته نیست.

شیوه [[غالب دهلوي، اسدالله بن عبدالله|غالب]] در اشعارش همان روش و کیفیت سخن عرفی و کلیم و صائب است که به سبک خیال‎پروری‎های [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] و [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] و [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] رنگ و بوی یافته است.

او در گونه‎های نظم و نثر فارسی قلم خویش را بر روش طرز خداداد جنبانده و به شیوه‎های گوناگون، طبع آزموده و با نقش طرح‎های رنگارنگ، نگارخانه‎ای خیال‎انگیز برپای داشته و در آن سوی مرزها بر مسند سخنوران گردن‎فرازی چون [[نظامی گنجوی|نظامی]] و [[خاقانی، بدیل بن علی|خاقانی]] تکیه زده است:

او خود کلک خیال‎انگیز خویش را که از مبدأ فیاضش در نگارش دیده چنین شناخته و شناسانده است:

{{ب|''نگویم تا نباشد نعز غالب''|2=''چه غم گر هست اشعار من اندک''}}{{پایان شعر}}

<ref>ر.ک: دیباچه چاپ دوم، ص7-8</ref>.

 

{{ب|''هر مطلعی که ریزد از خامه‎ام فغانی است''|2=''جز نغمه محبت سازم نوا ندارد''}}

{{ب|''باید ز می‌‎هرآینه پرهیز گفته‎اند''|2=''آری دروغ مصلحت‎آمیز گفته‎اند''}}

{{ب|''شب‎های غم که چهره به خوناب شسته‎ایم''|2=''از دیده نقش وسوسه خواب شسته‎ایم''}}

ردیف‎ها و قافیه‎های اشعار غالب به‎گونه‎ای است که در همه حروف الفبا از او غزل برجای مانده است و این خود حاکی از تعمد شاعر در سرودن اشعاری به‎منظور تکمیل دیوان می‎باشد.

تأثیر اساطیر ایرانی و فرهنگ زرتشتی در سخن غالب نشانگر تعلق خاطر وی به تمدن و فرهنگ و پیشینه‎های فکری ایرانیان می‎باشد. از آن جمله است واژه‎های زند‎خوانی، آتش‎پرستی، مغ، آتشکده، لهراسب، جمشید، سیاووش، زرتشت و این ابیات:

{{ب|''گر مسلمانی یکی بین، زردهشت است آن‎که او''|2=''اختلافی در میان ظلمت و نور افگند''}}

طنزپردازی و لطیفه‎گویی غالب نیز رنگ ایرانی به خود گرفته است. او در نامه‎ای که به یکی از دوستان خود به‎مناسبت درگذشت همسرش می‎نگارد، این بیت را می‎نویسد:

 

{{ب|''زن نو کن ای دوست در هر بهار''|2='' که تقویم پارینه ناید به‎کار''}}

و در یکی از رباعی‎های خود چنین آورده است:

{{ب|''زین گونه که تند می‎خرامی دانم''|2=''در خانه زن ستیزه‎خویی داری''}}

و آن زمان که از دختران انگلیسی سخن به میان می‎آورد چنین می‎سراید:

{{ب|''گفتم این ماه‎پیکران چه کسند؟''|2=''گفت خوبان کشور لندن''}}

و راه گریز از نماز و روزه را بدین‎سان آرزو می‎کند:

{{ب|''در عالم بی‎زری که تلخ است حیات''|2=''طاعت نتوان کرد به امید نجات''}}

{{ب|''گفتم به پدر که خو به می‎نوشی کن''|2='' تا باده به میراث فراوان بودم''}}

{{ب|''بگذاشته‎ام خمی ز صهبا به پسر ''|2='' کش انده مرگ پدر از دل ببرد''}}

اگرچه سخن غالب سنتی‌تر از آن است که او را شاعر مکتب وقوع بنامیم، ولی در این مکتب که آن را به زبان وقوع و یا واقعه‎گویی نامیده‎اند طبع آزموده است؛ از آن جمله است:

{{ب|''شد فگار از نازکی چندان که رفتارش نماند''|2='' نازنین‎پایش به کوی غیر بوسیدن نداشت''}}

غزل‎ها و رباعی‎های این مجموعه با پنج نسخه برابر نهاده و تلاش شده که نزدیک‎ترین واژه‎ها وتعبیرها به زبان شاعر برگزیده شود و دیگر واژه‎ها و تعبیرها به ذیل متن منتقل شده و نسخه‎بدل عنوان گیرد، بدین نشانی:

# ت: در مفهوم نسخه‎ای است که از آنِ مجلس ترقی ادب اردوی لاهور می‎باشد.

جدول برابری نسخه‎ها در پایان کتاب جایگاه هر غزل را در هر نسخه مشخص می‎کند و گزارش برخی واژه‎ها، نام‎ها، نشان‎ها بیشتر شامل واژه‎ها و اصطلاحاتی است که در ایران دیروز و یا هند و پاکستان امروز رواج داشته و یا دارد و امروز از زبان فارسی دور شده و یا مفهوم آن دگرگون گشته است.

فهارس فنی مشتمل بر پیوست‎ها، نمایه‎ها و کتاب‎نامه در انتهای کتاب ذکر گردیده است.

<references />

== وابسته‌ها ==