۱۰۷٬۱۰۲
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
''' اَبوعَلیِ فارْسی، حسن بن احمد بن عبدالغفار '''(۲۸۸-۳۷۷ ق / ۹۰۱-۹۸۷ م)، نحوی، لغوی و مُقری ایرانی تبار. | ''' اَبوعَلیِ فارْسی، حسن بن احمد بن عبدالغفار '''(۲۸۸-۳۷۷ ق / ۹۰۱-۹۸۷ م)، نحوی، لغوی و مُقری ایرانی تبار. | ||
==ولادت== | |||
== | |||
ابوعلی در فسا زاده شد و نسبت فَسَوی و فارسی وی از همین‌جاست. پدرش ایرانی و مادرش عرب و از قبیلۀ سدوس بن شیبان (شاخه‌ای از ربیعة الفَرَس) بود که به فارس مهاجرت کرده بودند، هرچند که برخی از معاصران، مادرش را نیز ایرانی دانسته‌اند. | ابوعلی در فسا زاده شد و نسبت فَسَوی و فارسی وی از همین‌جاست. پدرش ایرانی و مادرش عرب و از قبیلۀ سدوس بن شیبان (شاخه‌ای از ربیعة الفَرَس) بود که به فارس مهاجرت کرده بودند، هرچند که برخی از معاصران، مادرش را نیز ایرانی دانسته‌اند. | ||
==تحصیلات== | ==تحصیلات== | ||
ابوعلی ظاهراً تحصیلات مقدماتی را در فسا گذراند و در همانجا در زبآن‌های فارسی و عربی تبحر یافت. سپس در ۳۰۷ ق برای ادامۀ تحصیل راهی بغداد شد. | ابوعلی ظاهراً تحصیلات مقدماتی را در فسا گذراند و در همانجا در زبآن‌های فارسی و عربی تبحر یافت. سپس در ۳۰۷ ق برای ادامۀ تحصیل راهی بغداد شد. | ||
از بزرگ‌ترین پایگاه‌ها و مراکز علمی و ادبی به شمار می‌رفت و بسیاری از برجسته‌ترین دانشمندان در آنجا به تدریس علوم مختلف مشغول بودند. | |||
ابوعلی از همان آغاز به علم نحو و لغت روی آورد و الکتاب سیبویه و | از بزرگ‌ترین پایگاه‌ها و مراکز علمی و ادبی به شمار می‌رفت و بسیاری از برجسته‌ترین دانشمندان در آنجا به تدریس علوم مختلف مشغول بودند. | ||
ابوعلی از همان آغاز به علم نحو و لغت روی آورد و [[كتاب سيبويه و يليه تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الأدب في علم مجازات العرب|الکتاب سیبویه]] و آثار لغوی [[انصاری، سعید بن اوس|ابوزید انصاری]] به‌ویژه [[النوادر فی اللغة]] را اساس کار خود قرار داد. | |||
==اساتید== | ==اساتید== | ||
الکتاب را نزد ابن سراج و ابوبکر مَبْرَمان و کتاب المسائل الکبیر را نزد مؤلفش اخفش که همه از مشهورترین نحویان عصر خود بودند، فرا گرفت. | [[كتاب سيبويه و يليه تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الأدب في علم مجازات العرب|الکتاب]] را نزد ابن سراج و ابوبکر مَبْرَمان و کتاب المسائل الکبیر را نزد مؤلفش [[اخفش، سعید بن مسعده|اخفش]] که همه از مشهورترین نحویان عصر خود بودند، فرا گرفت. | ||
ابواسحاق زجّاج و ابوبکر خیاط نیز از دیگر استادان او در نحو به‌شمار می‌روند. | |||
در علم لغت نیز الاشتقاق را نزد مؤلف آن، | [[زجاج، ابراهیم بن سری|ابواسحاق زجّاج]] و [[ابوبکر خیاط]] نیز از دیگر استادان او در نحو به‌شمار می‌روند. | ||
ابوعلی برای فراگیری علم قرائات نیز بزرگ‌ترین مقری روزگار خود ابوبکر ابن مجاهد را برگزید و معانی القرآن فرّاء را از وی فرا گرفت. همچنین کتاب المعانی را نزد مؤلف آن زجاج خواند. | |||
در علم لغت نیز [[كتاب الاشتقاق|الاشتقاق]] را نزد مؤلف آن، [[ابن درید، محمد بن حسن|ابن درید]] و [[اصلاح المنطق]] [[ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق|ابن سکیت]] را نزد [[زجاج، ابراهیم بن سری|ابواسحاق زجاج]] خواند. | |||
ابوعلی برای فراگیری علم قرائات نیز بزرگ‌ترین مقری روزگار خود [[ابن مجاهد، احمد بن موسی|ابوبکر ابن مجاهد]] را برگزید و [[معاني القرآن (للفراء)|معانی القرآن فرّاء]] را از وی فرا گرفت. همچنین کتاب المعانی را نزد مؤلف آن [[زجاج، ابراهیم بن سری|زجاج]] خواند. | |||
وی از شعر و ادب نیز غفلت نورزید و دیوان نابغۀ ذبیانی را به روایت اصمعی، نزد [[ابن سراج، محمد بن سری|ابوبکر ابن سراج]] و معانی الشعر را نزد مؤلفش خیاط قرار گرفت. افزون بر این‌ها، کتاب‌های بسیار دیگری از جمله [[المقتضب]]، الغلط و امالی [[مبرد، محمد بن یزید|مبرّد]] و نیز [[الالفاظ]] [[اصمعی، عبدالملک بن قریب|اصمعی]] و [[الأصول في النحو|اصول النحو]] [[ابن سراج، محمد بن سری|ابن سراج]] را به دقت مطالعه کرد و با موشکافی تمام به نقادی آن‌ها پرداخت. وی ظاهراً مکنتی داشت. | |||
و گویند [[شرح كتاب سيبويه|شرح ابوسعید سیرافی بر الکتاب سیبویه]] را، در ۳۶۸ ق که عازم به بغداد بود، در اهواز به ۰۰۰‘۲ درهم خرید. | |||
ابن فراخ دستی، او را در مراحل مختلف تحصیل یاری بسیار کرد، چه مبالغی که برخی استادان برای تدریس می‌گرفتند، برای همه‌کس قابل پرداخت نبود. به گفته‌ای، مبرمان در مقابل تدریس الکتاب، ۱۰۰ دینار می‌گرفت. | ابن فراخ دستی، او را در مراحل مختلف تحصیل یاری بسیار کرد، چه مبالغی که برخی استادان برای تدریس می‌گرفتند، برای همه‌کس قابل پرداخت نبود. به گفته‌ای، مبرمان در مقابل تدریس الکتاب، ۱۰۰ دینار می‌گرفت. | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۷: | ||
ابوعلی نزدیک به ۳۰ سال در بغداد ماند و پس از کسب علم از محضر استادان بنام آن روزگار، خود به زودی به مقام استادی رسید و به تدریس علوم مختلف پرداخت. | ابوعلی نزدیک به ۳۰ سال در بغداد ماند و پس از کسب علم از محضر استادان بنام آن روزگار، خود به زودی به مقام استادی رسید و به تدریس علوم مختلف پرداخت. | ||
به گفتۀ ابن جنی وی در زمان حیات استادش ابن سراج (د ۳۱۶ ق)، تدریس دو کتاب الجمل و الموجز وی را برعهده گرفت. افزون بر این دو کتاب، آثار دیگری را نیز در علوم مختلف نحو، لغت و قرائت تدریس می‌کرد که از جملۀ آن‌ها: الکتاب | |||
به گفتۀ [[ابن جنی، عثمان بن جنی|ابن جنی]] وی در زمان حیات استادش [[ابن سراج، محمد بن سری|ابن سراج]] (د ۳۱۶ ق)، تدریس دو کتاب الجمل و الموجز وی را برعهده گرفت. افزون بر این دو کتاب، آثار دیگری را نیز در علوم مختلف نحو، لغت و قرائت تدریس می‌کرد که از جملۀ آن‌ها: [[كتاب سيبويه و يليه تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الأدب في علم مجازات العرب|الکتاب سیبویه]]، [[النوادر فی اللغة|النوادر]] [[انصاری، سعید بن اوس|ابوزید انصاری]]، [[معاني القرآن و إعرابه|المعانی زجاج]] و [[معاني القرآن (للفراء)|معانی القرآن فراء]] و الایضاح خود وی را می‌توان نام برد. | |||
| خط ۹۰: | خط ۹۸: | ||
==دربار سیف‌الدوله== | ==دربار سیف‌الدوله== | ||
دربار سیف‌الدوله در آن هنگام عرصۀ رقابت ادیبان، شاعران و نویسندگان برجسته‌ای چون ابن خالویه، متنبّی و ابوطیب لغوی بود که همه مشتاقانه می‌کوشیدند با فضل‌فروشی، خود را برتر از دیگران نشان دهند تا بیشتر در دل امیر نفوذ کنند. | دربار سیف‌الدوله در آن هنگام عرصۀ رقابت ادیبان، شاعران و نویسندگان برجسته‌ای چون ابن خالویه، متنبّی و ابوطیب لغوی بود که همه مشتاقانه می‌کوشیدند با فضل‌فروشی، خود را برتر از دیگران نشان دهند تا بیشتر در دل امیر نفوذ کنند. | ||
ابوعلی حدود ۵ سال در دربار سیف‌الدوله زیست در این مدت که درواقع دوران کشاکش‌های علمی او بود، در مجالس و محافل علمی و ادبی که بیشتر در حضور سیف‌الدوله تشکیل می‌شد، بارها با متنبی و به‌ویژه با رقیب سرسختش ابن خالویه که از ابوعلی کینه‌ای دیرینه در دل داشت، به مناظره پرداخت و برتری خود را در نحو و لغت به اثبات رساند. سرانجام رقابت میان این دو هماورد از حد مناظره فراتر رفت و به خصومتی شدید و تألیف کتاب در رد یکدیگر منجر شد. | |||
ابوعلی حدود ۵ سال در دربار سیف‌الدوله زیست در این مدت که درواقع دوران کشاکش‌های علمی او بود، در مجالس و محافل علمی و ادبی که بیشتر در حضور سیف‌الدوله تشکیل می‌شد، بارها با متنبی و به‌ویژه با رقیب سرسختش ابن خالویه که از ابوعلی کینه‌ای دیرینه در دل داشت، به مناظره پرداخت و برتری خود را در نحو و لغت به اثبات رساند. سرانجام رقابت میان این دو هماورد از حد مناظره فراتر رفت و به خصومتی شدید و تألیف کتاب در رد یکدیگر منجر شد. | |||
سیف‌الدوله نیز خود غالباً با برتری دادن یکی از آن دو بر دیگری، به آتش اختلافات دامن می‌زد و ظاهراً در مناظرات بیشتر جانب ابن خالویه را می‌گرفت. سرانجام ابن خالویه که در دربار سیف‌الدوله نفوذ بیشتری داشت، فائق آمد و ابوعلی به ناچار حلب را در حدود ۳۴۷ ق ترک کرد. | سیف‌الدوله نیز خود غالباً با برتری دادن یکی از آن دو بر دیگری، به آتش اختلافات دامن می‌زد و ظاهراً در مناظرات بیشتر جانب ابن خالویه را می‌گرفت. سرانجام ابن خالویه که در دربار سیف‌الدوله نفوذ بیشتری داشت، فائق آمد و ابوعلی به ناچار حلب را در حدود ۳۴۷ ق ترک کرد. | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۱۸: | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
در تاریخ وفات ابوعلی اندکی اختلاف است. ابن ندیم وفاتش را پیش از ۳۷۰ ق دانسته است که باتوجه به روایت تنوخی پذیرفتنی نیست. ابن اثیر و ابوالفداء وفات وی را در ۳۷۶ ق، اما تقریباً همۀ مؤلفان دیگر در ربیع‌الاول ۳۷۷ در بغداد دانسته‌اند. ابوعلی در مقبرۀ شونیزیه به خاک سپرده شد. شریف رضی در سوگ وی ابیاتی سروده است. ابوعلی وصیت کرده بود، ثلث داراییش را که به ۰۰۰‘۳۰ دینار می‌رسید، بین نحویان بغداد تقسیم کنند. | در تاریخ وفات ابوعلی اندکی اختلاف است. ابن ندیم وفاتش را پیش از ۳۷۰ ق دانسته است که باتوجه به روایت تنوخی پذیرفتنی نیست. [[ابن اثیر (ابهام زدایی)|ابن اثیر]] و [[ابوالفداء، اسماعیل بن علی|ابوالفداء]] وفات وی را در ۳۷۶ ق، اما تقریباً همۀ مؤلفان دیگر در ربیع‌الاول ۳۷۷ در بغداد دانسته‌اند. ابوعلی در مقبرۀ شونیزیه به خاک سپرده شد. [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|شریف رضی]] در سوگ وی ابیاتی سروده است. ابوعلی وصیت کرده بود، ثلث داراییش را که به ۰۰۰‘۳۰ دینار می‌رسید، بین نحویان بغداد تقسیم کنند. | ||
| خط ۱۵۰: | خط ۱۶۱: | ||
آثار خطی | آثار خطی | ||
１. اعراب القرآن، 2. الاغفال، 3. الاولیات فی النحو، ۴. التذکرة فی‌العربیة، ۵. التعلیق علی کتاب سیبویه، ۶. المسائل البصریات، ۷. المسائل المنثورة، ۸. المسائل الشیرازیات، | １.اعراب القرآن، 2. الاغفال، 3. الاولیات فی النحو، ۴. التذکرة فی‌العربیة، ۵. التعلیق علی کتاب سیبویه، ۶. المسائل البصریات، ۷. المسائل المنثورة، ۸. المسائل الشیرازیات، | ||
آثار یافت نشده | آثار یافت نشده | ||
１. ابیات المعانی؛ ۲. المسائل الاهوازیات؛ ۳. الایضاح الشعری یا ایضاح الشعر؛ ۴. التتبع لکلام ابی علی الجبائی؛ ۵. الترجمة؛ ۶. شرح ابیات الایضاح؛ ۷. العوامل المائة یا العوامل فی النحو؛ ۸. مختصر عوامل الاعراب؛ ۹. المسائل الدمشقیة؛ ۱۰. المسائل الذهبیة؛ ۱۱. المسائل القصریات؛ ۱۲. المسائل الکرمانیة؛ ۱۳. المسائل المجلسیات؛ ۱۴. المسائل المصلحة من کتاب ابن السراج؛ ۱۵. المسائل المیافارقینیات؛ ۱۶. المقصور والممدود؛ ۱۷. نقض الهاذور، در رد ابن خالویه؛ ۱۸. هیتیات. | １.ابیات المعانی؛ ۲. المسائل الاهوازیات؛ ۳. الایضاح الشعری یا ایضاح الشعر؛ ۴. التتبع لکلام ابی علی الجبائی؛ ۵. الترجمة؛ ۶. شرح ابیات الایضاح؛ ۷. العوامل المائة یا العوامل فی النحو؛ ۸. مختصر عوامل الاعراب؛ ۹. المسائل الدمشقیة؛ ۱۰. المسائل الذهبیة؛ ۱۱. المسائل القصریات؛ ۱۲. المسائل الکرمانیة؛ ۱۳. المسائل المجلسیات؛ ۱۴. المسائل المصلحة من کتاب ابن السراج؛ ۱۵. المسائل المیافارقینیات؛ ۱۶. المقصور والممدود؛ ۱۷. نقض الهاذور، در رد ابن خالویه؛ ۱۸. هیتیات. | ||
کتاب‌هایی نیز اشتباهاً به وی نسبت داده‌اند که اینهاست: ۱. جواهر النحو. تألیف ابوعلی فضل بن حسن طبرسی است؛ ۲. دیوان شعر، همچنین کتاب‌هایی با عناوین معانی القرآن و البارع را نیز به وی نسبت داده‌اند که از آنِ نویسندگان دیگری است<ref>فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، ج6، ص52-66</ref>. | کتاب‌هایی نیز اشتباهاً به وی نسبت داده‌اند که اینهاست: ۱. جواهر النحو. تألیف ابوعلی فضل بن حسن طبرسی است؛ ۲. دیوان شعر، همچنین کتاب‌هایی با عناوین معانی القرآن و البارع را نیز به وی نسبت داده‌اند که از آنِ نویسندگان دیگری است<ref>فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، ج6، ص52-66</ref>. | ||