فردوس الحکمة بحر المنافع و شمس الآداب

فردوس الحکمة بحر المنافع و شمس الآداب
پدیدآوران	طبری، علی بن سهل (نويسنده) منزوی، علی نقی (مترجم) ذاکر، محمدابراهیم (مترجم)
عنوان‌های دیگر	فردوس الحکمه. فارسی
ناشر	دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1391ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-5682-93-2
موضوع	پزشکی - متون قديمی تا قرن 14 - پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ف‎‏4041‎‏ 181 ‏RIS‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

فردوس الحكمة (بحر المنافع و شمس الآداب)، نوشته ابن رَبَّن طبرى، ابوالحسن على بن سهل طبری (حدود 157-260ق)، پزشک و داروشناس مشهور ایرانى سده سوم هجرى است. این کتاب دائرةالمعارف طبى و یکى‌ از کهن‌ترین‌ و معتبرترین‌ آثار جامع‌ طب‌ اسلامى‌ در «طب‌ الأبدان‌ و الأنفس‌» است که غیر از طب‌، از علوم‌ مختلف‌ دیگر مانند فلسفه‌، هواشناسى‌، جانورشناسى‌، جنین‌شناسى‌، روان‌شناسى‌ و ستاره‌شناسى‌ نیز در آن سخن‌ رفته‌ است‌. این کتاب را علی‌نقی منزوی (1389-1302) و محمدابراهیم ذاکر (1335ش) به فارسی برگردانده‌اند.

ابن ربّن کتاب را «کنّاش»‌ (به معنی «مجموعه مختصر») نامیده‌ و به‌ «بحر المنافع‌» و «شمس‌ الآداب‌» ملقب‌ ساخته‌ است‌. بدین‌ ترتیب‌ دانسته‌ مى‌شود آنان‌ که‌ «كناش‌ الحضرة» و «بحر الفوائد» را کتاب‌های‌ مستقلى‌ دانسته‌اند، راه‌ خطا پیموده‌اند. این‌ کتاب‌ با 30 مقاله‌ و 360 باب، یک‌ دوره کامل‌ طب‌، درمان‌ و بهداشت‌ را در بر دارد و چون‌ از نخستین‌ کتاب‌های‌ طبى‌ اسلامى‌ است‌، نظرات‌ قدما نیز در آن‌ منعکس‌ است‌. ابن‌ ربن‌ در نوشتجات‌ این‌ کتاب‌ از آثار بقراط، جالینوس‌، ارسطو، یوحنا برماسویه‌، حنین‌ بن‌ اسحاق‌ و رساله‌های‌ هندی‌ و دیگر آثار گذشتگان‌ سود جسته‌ است‌. بخشى‌ از آن‌ نیز ویژه طب‌ هندی‌ است و تنها کتاب‌ از پیشینیان‌ است‌ که‌ در طب‌ هندی‌ به‌‌تفصیل‌ بحث‌ کرده‌ است‌. فردوس‌ الحكمة، یکى‌ از کتب‌ معانى‌ و آغازین‌ طبى‌ در تمدن‌ اسلامى‌ است‌ که‌ شیوه آن‌ مورد استفاده متأخران‌ قرار گرفته‌ است‌؛ چنان‌که‌ رازی‌ در «الحاوي»‌، قلانسی‌ در «اقراباذین»‌، ابن‌ بیطار در «جامع‌ المفردات‌ الأدوية و الأغذية»،‌ به‌مناسبتی‌ از آن‌ نام‌ برده‌اند. این کتاب با مقدمه‌ای‌ بسیار عالمانه‌ از روی‌ نسَخ‌ برلین‌، بریتانیا و گوتا به دست «محمد زبیر صدیقی»‌ در 1928م‌، در برلین‌ چاپ‌ شده‌ و هم‌اکنون‌ در دسترس‌ است‌. ابن‌ ربن‌ خود نیز آن‌ را به‌ سریانی‌ ترجمه‌ کرده‌‌ است‏.

«فردوس‌ الحكمة» دربرگیرنده رشته‌های گوناگونی است که در پزشکی کهن زیرمجموعه آن بودند و گسترش اینها در روزگار ما به‌اندازه‌ای است که هر کدامشان دانشی جداگانه و گسترده است. این رشته‌ها عبارتند از: حکمت طبیعی؛ اقلیم‌شناسی و کیهان‌شناسی و هیئت و نجوم؛ تاریخ تکامل؛ کالبدشناسی یا آناتومی (که این بخشِ آن بسیار نارسا و اندک است)؛ کارکرد اندام‌ها یا فیزیولوژی؛ آسیب‌شناسی (شناسایی بیماری‌ها، سپس درمان هر کدام)؛ روان‌شناسی؛ بهداشت و راه‌های پیشگیری از بیماری‌ها؛ دانش تغذیه (شناسایی مزه‌ها، بازگو کردن ارزش گیاهان و ارزش برخی از میوه‌ها، دانه‌ها، روغن‌ها، ترشیجات، مربّاها، گوشت‌های گوناگون و مانند اینها که شیوه کاربست هرکدام از نظر چگونگی و چندایی ارائه شده است)؛ دانش داروشناسی و داروسازی (که دربرگیرنده داروهای تکی (گیاهی، کانی و جانوری) و داروهای ترکیبی است). در این کتاب بخش‌های وِردگونه، جادوگرانه و خرافاتی نیز در جای‌جای آن دیده می‌شود که بیشتر این وِردها به زبان عبری و از آیین یهودیان است.

ازآنجاکه ابن ربّن بیشتر، «سیاسی‌کار» و در پی منشی‌گری و دبیری دربارهای گوناگون بود، نمی‌توانست مانند همکاران پزشک پیشین و پس از خود (مانند زکریای رازی، ابن سینا و اهوازی) درمانگری را به شیوه دایر کردن مطب و یا پیوسته در بیمارستان‌ها بودن انجام دهد. ازاین‌رو، او به دانش کالبد‌شکافی و تشریح (کاردپزشکی) آشنایی بسنده‌ای نداشته و یا نخواسته آن را به روی کاغذ بیاورد‏.

منابع مقاله

1. دیباچه.
2. انزابی‌نژاد، رضا، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1392.