الوحشیات

الوحشیات
پدیدآوران	ابوتمام، حبیب بن اوس (نويسنده) ابوئی مهریزی، محمدرضا (مصحح) ذو الفقاری، وحید (مصحح) آذرشب، محمدعلی (مقدمه‌نويس) مهدوی دامغانی، احمد (مقدمه‌نويس)
عنوان‌های دیگر	کتاب الوحشیات
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1389ش
چاپ	1
شابک	‎978-600-203-008-5
موضوع	شعر عربی - قرن3ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏و‎‏3 3374 ‏PJA‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الوحشيات یا «الحَماسة الصّغری»، نوشته ابوتمّام، حبیب بن اوس بن حارث طایى (229-192ق)، شاعر بزرگ عصر عباسی است که برگزیده‌ای از سروده‌های شاعران گمنام و غیر مشهور از عرب جاهلی و نخستین دوره‌های اسلامی را که بیشتر در موضوع جنگ و قبایل عرب است، فراهم آورده است. این اثر به کوشش «محمدرضا ابویی مهریزی» و «وحید ذوالفقاری» و با پیشگفتاری از احمد مهدوی دامغانی (1401-1305ش) و ترجمه‌ای از مقدمه آن به انگلیسی به قلم «محمود امیدسالار» و مقدمه‌ای به زبان عربی از محمدعلی آذرشب عرضه شده است.

نامیدن کتاب به «الوحشيات»، یا برای این است که بیشتر شعرهای آن از شاعران ناآشنا و غیر مشهور فراهم آمده است و یا اینکه این دست اشعار را مردم کوچه و بازار و قبیله‌ها سروده‌اند. هرچند ساختار و نام باب‌های الوحشيات مانند کتاب دیگر ابوتمّام به نام «الحماسة» است، شعری به تکرار از آن کتاب وام گرفته نشده است؛ این باب‌ها با «حماسه» آغاز گردیده، پس از آن به‌ترتیب، باب‌هایی در «مرثیه‌ها»، «ادب»، «نسیب»، «هجو»، «بخشش»، «میهمانی»، «صفت‌ها»، «مَشیب (سِیَر و نُعاس)»، باب «مُلح» و در آخر، کوتاه‌ترین باب که در نکوهش زنان است، درج شده‌اند. ابوتمام در باب «حماسه»، که بزرگ‌ترین باب کتاب است، گزیده‌ای از اشعاری را که درباره جنگ، دلاوری، شجاعت، رزمندگی و عصبیت‌های قبیله‌ای سروده شده، گرد آورده است.

الوحشيات در شمار جُنگ‌های ابوتمّام است‏. او را بانی و مبتکر تدوین جُنگ از اشعار عرب برشمرده‌اند. الوحشيات، که به آن «الحماسة الصُغری» نیز گفته می‌شود، در میان مردم و شاعران عرب از کتاب «الحماسة» کمتر شناخته شده بوده است‏.

ابوالقاسم آمدی در «الموازنةُ بينَ أبي‌تمام و البحتري»، آثار ابوتمام را نام برده و همگی آن‌ها را از دسته جنگ‌های فراهم‌آمده از سروده‌های شاعران عرب برشمرده است؛ «الاختيار القبائلي الأكبر»، «القبائلي»، «اختيار شعراء الفحول»، «الحماسة»، «اختيار المقطعات» و «اختيار مجرد في أشعار المحدثين» در این شمارند‏.

این نسخه «الوحشيات»، از حاشیه‌هایی در کنار متن برخوردار است که عبارتند از: شرح واژگان و عبارت‌ها؛ گواهی ‌آوردن از قرآن، حدیث نبوی، شعر و مَثَل؛ بیان انگیزه‌های شاعر در سُرایش برخی اشعار؛ درج اختلاف نسخه‌ای که در دست کاتب بوده است؛ درج دیدگاه‌ها در ضبط برخی از واژگان؛ دلالت ابیات بر اشخاص؛ درج علائم اختصاری (مانند «ب» برای نشان دادن باب مذمة النساء)؛ درج درست واژگان؛ آوردن نام برخی از شاعران و شواهد تاریخی.

این نسخه، پیشینه تاریخی بیشتری از نسخه قاهره دارد. البته از آغاز و میانه متن (باب‌های حماسه و مُلح) افتادگی‌هایی دارد که برای تکمیل آن از نسخه چاپی قاهره بهره‌ گرفته‌ شده است. محققان برخی از اختلاف‌های این دو نسخه را در مقدمه کتاب نشان داده‌اند‏. آنان به اختلاف نسخه‌های یزد و قاهره نیز پرداخته، آن‌ها را در پیوست‌هایی در آخر کتاب نشان داده‌اند‏. آنان همچنین، فهرست‌هایی را از اشخاص، اقوام، قبیله‌ها، تیره‌ها، خاندان‌ها، نام‌های منسوب انسانی و جغرافیایی، مکان‌ها و ایام در پایان کتاب آورده‌اند‏.

احمد مهدوی دامغانی در پیشگفتاری که بر این کتاب نوشته است، دیدگاهش را در باره نسخه‌های «الوحشيات» و «الحماسة» بیان کرده است. او در این میان، از علامه میمنی و عظمت علمی او یاد کرده، در پایان بر نسخه‌ای از «الحماسة» که با کوشش فردی به نام «شاهین عطیه» فراهم آمده است، مناقشه‌های گزنده‌ای می‌نویسد. ‏مبحثی نیز در بخش پایانی کتاب با عنوان «أبوتمام، إيران و الوحشيات» به قلم «محمدعلی آذرشب» درج شده است‏. پس از پیشگفتار و مقدمه محققان، متن کتاب به‌گونه «تصویری» نمایش داده شده‏، سپس در جای دیگر، متن چاپی قاهره در پیوست‌های کتاب عرضه شده است‏.

منابع مقاله

پیشگفتار، مقدمه محققان و متن کتاب.