طبقات علماء أفريقية

طبقات علماء أفريقية
پدیدآوران	خشنی، محمد بن عبدالسلام (نويسنده) عزب، محمد زینهم محمد (مقدمه‌نويس) عزب، محمد زینهم محمد (محقق)
ناشر	مکتبة مدبولي
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1413ق - 1993م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ع4س8 4/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

طبقات علماء إفريقية، تألیف زاهد، شاعر، نحوی، واژه‌شناس و محدث اندلسی قرطبی قرن سوم هجری قمری، ابوعبدالله محمد بن عبدالسلام خُشَنی (۲۱۸-۲۸۶ق)، تاریخ افریقیه (تونس) را تا دولت فاطمیان با معرفی دانشوران آن منطقه ترسیم می‌کند. پژوهشگر معاصر، محمد زینهم محمد عزب این کتاب را تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای سودمند نوشته و نویسنده و کتابش را معرفی کرده است. البته این محقق، اثر حاضر را بر اساس نسخه‌های خطی تصحیح نکرده، بلکه بر نسخه چاپی قدیمی الجزایر اعتماد کرده و تعلیقاتی بر آن افزوده و ضبط اسامی را برطبق منابع معاصر خشنی انجام داده است.

هدف و روش

• نویسنده بدون مقدمه وارد اصل مطلب شده است و در نتیجه، انگیزه، اهداف و چگونگی‌های نگارش این اثر، پنهان مانده است.
• محمد زینهم محمد عزب، کتاب حاضر را از آثار ارزشمندی شمرده است که به بررسی تاریخ غربِ جهان اسلام می‌پردازد و تاریخ افریقیه (تونس) را از آغاز تا دولت اغلبیان و تشکیل حکومت فاطمیان، توضیح می‌دهد.

ساختار و محتوا

این اثر، سامان‌دهی کامل و روشنی ندارد و منظم نیست و به‌عنوان مثال، هرچند در عنوان کتاب، طبقات آمده، ولی نویسنده بدون تقسیم‌بندی، کتابش را شروع کرده و بی هیچ توضیحی، به شناساندن 14 دانشور از قیروان پرداخته است و سپس، از مردان قیروان، سخن گفته و آنگاه وارد بحث رجال عراقی شده و سپس دانشوران قیروانی که اهل جدل بودند، اسامی عراقیان اهل مناظره و جدل و اسامی قاضیان قیروان و اندیشمندان تونس را شناسانده است.

نمونه مباحث

• ابوجعفر بن خیرون: او طلب و عنایت و مسافرتی داشت و برخی از کتاب‌های داوود را به قیروان وارد کرد و خبر یافتم که او کتاب نسب الشيعة و أخبارهم را برای عبیدالله نوشته و منصوب به امر قضاوت شده بود و گفته شده که محمد بن عمر مروذی با او کینه داشت و همو سعایت کرد تا سرانجام ابن خیرون کشته شد.
• سلیمان معروف به فرّاء: اعتقاد داشت که قرآن، مخلوق است و در این موضوع مناظره و جدل می‌کرد و وارد بغداد شد و او سخنی در باب واژگان مشکل قرآن دارد و در این زمینه کتابی نوشته است و شنیدم که کسی می‌گفت که او این کتاب را از کتاب «مشكل القرآن» نوشته قطرب نحوی جدا کرده است. همچنین فرّاء کتابی در باب اعلام نبوت و اثری در مورد مذهبش در موضوع خلق قرآن دارد.

انتقاد

• به نظر می‌رسد مراجعه به نسخه‌های خطی این کتاب لازم است و متأسفانه این کار انجام نشده و افزون بر خطاهای فراوان در حروف‌چینی، در موارد متعددی ابهام در این اثر وجود دارد و شاید برخی از اشکالات بر نویسنده وارد باشد؛ از جمله اینکه در کتاب حاضر که شخصیت‌شناسی و تاریخی است، توجهی به تعیین زمان و تاریخ حوادث نشده و به‌‌اصطلاح گرفتار آسیب «فقر تاریخی‌نگری» است؛ به‌عنوان مثال: خُشَنی درباره «ابن ابی‌روح ملقب به بغله» نوشته است: «هو اليوم حيٌّ»؛ یعنی: «او امروز زنده است»، ولیکن: «امروز»، ابهام دارد و معلوم نیست که به کدام تاریخ اشاره دارد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.