غایت ابداع؛ منشآت عربی

غایت ابداع؛ منشآت عربی
پدیدآوران	خاقانی، بدیل بن علی (نویسنده) ترکی، محمدرضا (مصحح)
ناشر	خاموش
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۸
موضوع	نا‌مه‌ ها‌ی عربی‌ -- قرن‌ ۶ق‌,ettersB Arabic -- century th21,نا‌مه‌ نگا‌ری -- متون‌ قدیمی‌ تا‌ قرن‌ ۱۴,ritingB Letter -- century th02 to works Early,نثر عربی‌ -- قرن‌ ۶ق‌,iteratureB prose Arabic -- century th21
کد کنگره	‏PIR۴۸۸۱/ت۴غ۲ ۱۳۹۸

غایت ابداع؛ منشآت عربی اثر افضل‌الدین بدیل بن علی خاقانی شروانی، مصحح محمدرضا ترکی؛ مجموعه منشآت عربی خاقانی که برای نخستین بار در اینجا معرفی می‌شود، علاوه بر نشان دادن چیرگی این سخنور بزرگ بر زبان و نثر فنی عربی و ارائه یکی از نمونه‌های نثرنویسی عالی ایرانیان به این زبان، بیانگر نکات و حقایق تاریخی و اجتماعی ناگفته متعددی درباره زندگی، شخصیت و آثار خاقانی و محیط اجتماعی آذربایجان در قرن ششم هجری است.

ساختار

بخشهای مختلف کتاب عبارت است از:

مقدمه

سخن نخست

منشآت‌نویسی

منشآت عربی خاقانی

متن نامه‌ها

تعلیقات

تعلیقات نامه اول

تعلیقات نامه دوم

منابع

نمایه‌ها

گزارش محتوا

مجموعه منشآت عربی خاقانی که برای نخستین بار در اینجا معرفی می‌شود، علاوه بر نشان دادن چیرگی این سخنور بزرگ بر زبان و نثر فنی عربی و ارائه یکی از نمونه‌های نثرنویسی عالی ایرانیان به این زبان، بیانگر نکات و حقایق تاریخی و اجتماعی ناگفته متعددی درباره زندگی، شخصیت و آثار خاقانی و محیط اجتماعی آذربایجان در قرن ششم هجری است.

زبان عربی در تمدن اسلامی و ایرانی بیش از آنکه زبان یک قوم باشد، زبان علم و فرهنگ مشترک مسلمانان، اعم از خراسانی و عراقی و شامی و ...، از شرق تا غرب عالم اسلام، بوده است. در این میان دانشمندان و ادیبان و شاعران ایرانی بسیاری از آثار خویش را به این زبان آفریده و بخش‌های بسیار مهمی از فرهنگ و تاریخ و دانش و تمدن و هنر خود را به این زبان به حافظه روزگار سپرده‌اند. به این دلیل، آشنایی جدّی با تاریخ و فرهنگ ایران، جز از ره‌گذر این زبان و آثاری که ایرانیان و دیگران به این زبان به وجود آورده‌اند ممکن نیست.

خاقانی شَروانی سخنور بزرگ قرن ششم از کسانی است که افزون بر هنر نظم در دو زبان شاعری آن روزگار، یعنی عربی و فارسی، در نثر فارسی و عربی نیز صاحب شیوه و سبکی متمایز بوده است. تمامی ویژگی‌های نثر مصنوع و فنّی را در حدَ کمال در نوشته‌های منثور او می‌توان دید.

پیش از این به همت بزرگانی از محققان معاصر بخشی از منشآت فارسی او تصحیح و چاپ شده است، اما از نمونه‌های نثر عربی او، جز آنچه در فقراتی از منشآت فارسی او یا در مقدمه برخی از قصاید عربی او آمده، چیزی منتشر نشده است. انتشار نمونه‌هایی از منشآت عربی خاقانی که اکنون برای نخستین بار صورت می‌گیرد، علاوه بر نشان دادن چیرگی خاقانی بر زبان و نثر فنی عربی و ارائه یکی از نمونه‌های نثرنویسی عالی ایرانیان به این زبان، بیانگر نکات و حقایق تاریخی و اجتماعی متعددی از جمله در مورد زندگی و شخصیت دو مخاطب کمابیش گمنام، اما مهم این نامه‌هاست.

در نامه نخست آگاهی‌هایی ارزشمند در زمینه زندگی و شخصیت قطب‌الدین ابهری، عارف آذربایجانی این روزگار و مخاطب مکتوب اول وجود دارد که بخشی از ابهامات در باب او را رفع می‌کند. مضمون نامه دوم یگانه گزارشی است که از اوحدالدین غزنوی، شاعر و مترجم چندزبانه و خوشنویس قرن ششم در دست داریم.

اطلاعاتی درباره محیط اجتماعی آذربایجان در قرن ششم و صنعت کاغذسازی در ایران آن روزگار و نکات ارزشمندی درباره خود شاعر؛ به‌ویژه مذهب فقهی و سال وفات او و ..... از دریافت‌های ارزشمندی است که به برکت این دو مکتوب برای نخستین بار در اینجا مورد بررسی قرار گرفته است. رفع ابهام از هویت مؤیدالدین، فرزند بزرگ خاقانی، آشنایی با چهارده بیت عربی و سه بیت فارسی از سخن‌دان شروان که در جای دیگری نیامده و تنها در این متن دیده می‌شود. اشاره به چند ضرب‌المثل کهن فارسی و عربی و تصحیح عباراتی از منشآت فارسی خاقانی به کمک این متن و اطلاعاتی درباره اقوام و زبان‌های رایج آن روزگار که اینک چه‌بسا از یادها رفته‌اند، از جمله غوریان و زبان و نسب آنها و زابلی‌ها و خلج‌ها و زبان و نسب‌شان و دقایق ادبی و لغوی بسیار .... از جمله نکات مقدمه و تعلیقات کتاب است.

این اثر به واسطه ارزش‌های علمی، ادبی، تاریخی و زیبایی خاص هنری می‌تواند به عنوان یک متن آموزشی مفید و پربار، نیاز گروه‌های زبان و ادبیات فارسی و عربی را در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها در زمینه متون عربی فنی و مصنوع رفع کند.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران