بافتارهای خیزش علمی شیعه در سده‌های چهارم و پنجم قمری با تأکید بر آثار شیخ مفید

بافتارهای خیزش علمی شیعه در سده‌های چهارم و پنجم قمری با تأکید بر آثار شیخ مفید
پدیدآوران	باغستانی کوزه‌گر، محمد (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
مکان نشر	قم
سال نشر	۱۳۹۸ش
شابک	‎7-516-195-600-978
کد کنگره	‏

بافتارهای خیزش علمی شیعه در سده‌های چهارم و پنجم قمری با تأکید بر آثار شیخ مفید تألیف محمد باغستانی کوزه‌گر؛ در این کتاب کوشش شده خواننده با تبیین‌هایی درباره‌ی زمینه‌های درونی و بیرونی (بافتارها) خیزش علمی شیعه در روزگار شکوفایی تمدن اسلامی (سده‌های چهارم و پنجم قمری) که با گزارش‌های پرشمار تاریخی قابل استناد است، آشنا گردد و با نتایج و دستاوردهای علمی جامعه شیعه در آن عصر رویارو شود و تصویری از آن‌ها را دریابد. مؤلف با هدف پرهیز از کلی گویی‌های رایج در پژوهش‌هایی از این دست، به معرفی کنش‌های علمی شیخ مفید (د. 413ق) پرداخته و به دلیل برخورداری او از ویژگی‌هایی چون تألیف بیش از دویست رساله و کتاب، نوآوری در چندین دانش، تأسیس دانش نو و برپایی یک جریان و مکتب علمی از وی به نماد خیزش علمی شیعه یاد کرده است.

ساختار

کتاب از چهار فصل تشکیل شده است.

فصل اول: بافتارهای بیرونی خیزش علمی شیعه

فصل دوم: بافتارهای درونی خیزش علمی شیعه (در سه سده نخست)

فصل سوم: عوامل مؤثر در تبدیل شیخ مفید به مهم ترین نماد خیزش علمی شیعه در سده‌های چهارم و پنجم هجری قمری

فصل چهارم: معرفی جلوه‌های خیزش علمی شیعه در میراث علمی شیخ مفید

گزارش محتوا

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله بر اساس نخستین آیات وحی، سنگ زیرین بنای تمدن اسلامی را بر پایه‌ی علم و قلم استوار ساخت. آن حضرت همواره بر جایگاه و نقش کلیدی دانش و دانش اندوزی در رشد و توسعه فردی و اجتماعی تأکید می ورزید. در سده‌های بعدی هرچند یاران و پیروان آن بزرگوار تلاش کردند علم علم را بر دوش کشند و نظام دانش افزایی را زنده بدارند، رفته رفته مناسبات و تعاملات علمی، جای خود را به منازعات سیاسی و جنگ های داخلی داد. سالیانی دراز گذشت تا مسلمانان نیک دریافتند که قوه محرکه تمدن سازی اسلام در دانش و گرامیداشت عالم نهفته است؛ از این رو راهبردهای نظامی را که بر آتش اختلاف می دمید، رها کردند و بر راهبردهای فرهنگی، آموزشی و پژوهشی که وحدت ساز و تعالی بخش بود، روی آوردند. ستیغ این دگرگونی در سده‌ی چهارم و پنجم هجری قمری به بار نشست. فرق و مذاهب اسلامی در کنار یکدیگر و نه در برابر همدیگر، به تکاپوی علمی دامن زدند و از فاصله‌ها کاستند و بر غنای علمی خویش و جامعه‌ی اسلامی افزودند. بار دیگر دانش و دانشمند بر صدر جای گرفته و تمدن اسلام جان تازه‌ای یافت و خوش درخشید. در تاریخ تشیع، دوران غیبت تا سقوط دولت آل بویه (260-450)، عصر طلایی شیعیان است. در این دو سده، از یک سو بافتارهای بیرونی، زمینه را برای رشد علمی جامعه‌ی شیعه فراهم ساخت و از سوی دیگر شیعیان زیدیه، اسماعیلیه و امامیه در کنار یکدیگر قرار گرفتند و با الهام از آموزه‌های اهل بیت علیهم‌السلام، با درک بهنگام موقعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام به تناسب رویکردهای خود و با استفاده از بافتارهای درونی خویش، به تعامل سازنده با عصر شکوفایی تمدن اسلامی دست زدند و خیزش علمی بزرگی را برای تشیع به ارمغان آوردند.

این اثر خیزش علمی شیعه را در سده‌های چهارم و پنجم از زاویه بافتارهای بیرونی و درونی نهاد علم کاویده و به بررسی عوامل مؤثر در درخشش نماد این دوران، شیخ مفید، پرداخته است. تحلیل‌های تاریخی، بهره گیری از منابع معتبر و دست اول، وفور ارجاعات و مستندات تاریخی، دسته بندی‌های نو، توجه به ظرایف و دقایق گزارش‌های تاریخی و تمرکز بر مسئله دانش از جشم انداز تمدن سازی از جمله ویژگی‌هایی است که این پژوهش را از سایر پژوهش‌های این حوزه متمایز ساخته است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران