مشروطیت از زبان تقی‌زاده

مشروطیت از زبان تقی‌زاده
پدیدآوران	تربتی سنجابی، محمود (نویسنده)
ناشر	هزاره سوم اندیشه
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۸ش
شابک	‎5-17-8088-964-978
کد کنگره	‏

مشروطیت از زبان تقی‌زاده تألیف محمود تربتی سنجابی؛ در میان رجال سیاسی ایران در زمان معاصر، سیدحسن تقی زاده از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است. این کتاب محدود به سه سخنرانی تقی زاده درباره‌ی مشاهدات او از مشروطیت (تا پایان استبداد صغیر) است، لذا فقط به جهات معینی از شخصیت تقی زاده پرداخته است.

ساختار

کتاب با مقدمه و سپس دیباچه‌ای به قلم تقی‌زاده آغاز می‌شود. دیگر مباحث کتاب عبارتند از:

1. خطابه اول
2. خطابه دوم: میزبان بی ادب
3. خطابه سوم: یادداشت‌های متفرقه
4. یادداشت‌های تقی زاده درباره‌ی خطابه ها

گزارش محتوا

در میان رجال سیاسی ایران در زمان معاصر، سیدحسن تقی زاده (1348-1257) از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است. نقش او در برپایی قیام مشروطه؛ هواداری از از مردم سالاری و مخالفت با سلطنت رضاخان پهلوی؛ پیوستن او به نظام حکومتی، رضاشاه و ماجرای تجدید قرارداد نفت ایران و انگلیس در سال 1933 (1312ش) و ادامه فعالیت‌های دیپلماتیک و سیاسی او در دوره‌ی سلطنت محمدرضا شاه پهلوی. نگاهی گذرا به سیر تحول زندگانی و افکار تقی زاده، نشان می‌دهد که وی یک شخصیت «خاکستری» است. به زبان ساده، دارای جنبه‌های مثبت و منفی و ضد و نقیض است. او مردی ادیب و سخنور بود و اطلاعات وسیعی درباره‌ی تاریخ اسلام، و سایر ادیان، داشت؛ مقالات متعدد او گواهی است بر این مدعا. ضمنا چون سالیان درازی را در اروپا به سر برده بود، با فرهنگ و تمدن غرب کاملا آشنا و شیفته‌ی آن بود، به طوری که یکی از هواداران سرسخت تجدد (مدرنیته) در ایران به شمار می‌رفت. الگوی فکری او در این زمینه، نظام حکومتی بریتانیا بود. این کتاب محدود به سه سخنرانی تقی زاده است، لذا فقط به جهات معینی از شخصیت او پرداخته است. این سخنرانی‌ها در باشگاه مهرگان پیرامون مشاهدات وی از مشروطیت (تا پایان استبداد صغیر) است. ماجرای سخنرانی تقی زاده در باشگاه مهرگان، ملاقات و گفت و گوی کوتاه او با تقی زاده، نگاهی کوتاه به زندگانی سیاسی تقی زاده؛ تقی زاده از نگاه دیگران؛ پاسخ تقی زاده به اتهامات. چون این سخنرانی‌های در واقع مشاهدات شخصی تقی زاده از جریان انقلاب مشروطه است؛ از این رو درخور توجه و تأمل است خاصه آنکه مشروطیت بخش مهمی از تاریخ ایران است و نیز تقی زاده هیچ اثر مکتوبی درباره انقلاب مشروطه‌ی ایران ننگاشته است. شایان ذکر است مجموعه‌ی سخنرانی‌های تقی زاده به وسیله‌ی جامعه‌ی لیسانسیه‌های دانشسرای عالی - باشگاه مهرگان - به سرپرستی محمد درخشش که بعدها به وزارت فرهنگ دست یافت با استفاده از یادداشت ها و گزارشات سخنرانی‌ها که به طور کامل از سوی مؤلف در روزنامه اطلاعات به چاپ رسیده بود، جداگانه در سال 1338 منتشر شده است و اینک پس از سپری شدن نزدیک به شصت سال جهت آگاه شدن مورخان تاریخ معاصر خطابه‌های مزبور با ویرایش جدید نشر پیدا می‌کند. انتشار این خطابه‌ها دلالت بر آن ندارد که همه‌ی مطالب مورد توافق نویسنده‌ی این کتاب است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران