تاريخ فتوح الجزيرة و الخابور و ديار بكر و العراق

تاريخ فتوح الجزيرة و الخابور و ديار بكر و العراق
پدیدآوران	واقدی، محمد بن عمر (نويسنده) حرفوش، عبد العزیز فیاض (محقق)
ناشر	دار البشائر
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	1417ق - 1996م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/و2ت2 38/1 DS
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاريخ فتوح الجزيرة و الخابور و ديار بكر و العراق، تألیف متخصص تاریخ غزوات پیامبر(ص) و تاریخ‌نگار و قاضی مشهور قرن دوم هجری قمری، ابوعبدالله محمد بن عمر واقدی (130- 207ق)، فتوحات مسلمین در بلاد جزیره و برخی شهرهای ارمینیه در سال 17ق را توضیح می‌دهد. پژوهشگر معاصر، عبدالعزیز فیاض حرفوش، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای روشمند و ارزنده نوشته و نویسنده و آثارش و کتاب حاضر را شناسانده و همچنین پاورقی‌هایی بر آن افزوده و توضیحاتی جغرافیایی و تاریخی در مورد بسیاری از اماکن و اعلام ارائه کرده است.

هدف و روش

• محقق کتاب تأکید کرده است که فتح جزیره در منابع تاریخی دیگر، خیلی مختصر و همراه با اختلاف در تاریخ فتح آمده است و ابن اسحاق آن را در سال 19ق ثبت کرده و دیگران در سال 18ق شمرده‌‌اند، ولی واقدی که در تعیین زمان و مکان حوادث و شناسایی رجال، دقیق است، ما را به‌صورت منطقی به این آگاهی رسانده است که فتح جزیره در سال 17ق واقع شد. همچنین واقدی در این کتاب، اسامی مکان‌هایی را ذکر کرده است که در سایر کتاب‌های تاریخی و جغرافیایی یافت نمی‌شود... و معرکه‌ها و جنگ‌هایی را گزارش کرده که مسلمانان در جزیره و ارمینیه وارد آن شدند، ولی در دیگر منابع، خبری از آن نیست.
• عبدالعزیز فیاض حرفوش، نخست گزارشی از فتوحات جزیره در دوره خلیفه دوم ارائه کرده و بعد، به معرفی جغرافیایی مناطق مورد نظر (دیار ربیعه، دیار مُضر، دیار بکر و میافارقین و...) پرداخته و آنگاه افزوده است: اهمیت کتاب حاضر در این است که تنها اثر مستقلّ در موضوع تاریخ فتوحات جزیره است.

اصالت کتاب

محقق کتاب با تأکید بر آنکه «فتوح شام» و «فتوح عراق» از آثار واقدی، مفقود شده، افزوده است: ولیکن اثر حاضر را واقدی خودش در خصوص فتوحات جزیره تدوین کرده و از او روایت شده است.... طبری در تاریخش روایت واقدی را از این فتوحات نقل کرده و تاریخ آن را سال 17ق و به فرماندهی عیاض بن غنم دانسته است و برخی حوادث و اسامی رجال و قبائل را نیز آورده است. عبدالعزیز فیاض حرفوش، منابع واقدی در تألیف این اثر را تعیین کرده و از جمله، نوشته است که او برخی روایات فتوح را از ابن اسحاق نقل کرده است.

ساختار و محتوا

این اثر، از 6 فصل به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است:

1. فتح سرزمین خابور (4 فتح)؛
2. فتح دیار ربیعه (3 فتح و ملحقاتش)؛
3. فتح دیار بکر (6 فتح)؛
4. فتح بلاد ارمینیه (2 فتح)؛
5. فتح دژهای ابن عمر و کوه مارون و شرق دجله؛
6. فتح موصل و اسماعیلیات و نینوا.

نمونه مباحث

• آنگاه که شام به‌ دست ابوعبیده عامر بن جراح و خالد بن ولید فتح شد و عمروعاص نیز سرزمین مصر را گشود، خلیفه دوم، عیاض بن غنم اشعری را مأمور کرد که ربیعه و دیار بکر را فتح کند....

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.