کمال مطلوب یا ایده‌آل‌های ایرانی (تیر- آبان 1302)

کمال مطلوب یا ایده‌آل‌های ایرانی
پدیدآوران	آذری شهرضایی، رضا (نویسنده)
ناشر	مؤسسه فرهنگی هنری جهان کتاب
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۹ش
شابک	‎6-28-8967-600-978
کد کنگره	‏

کمال مطلوب یا ایده‌آل‌های ایرانی (تیر- آبان 1302) تألیف رضا آذری شهرضایی؛ نظرخواهی روزنامه شفق سرخ درباره کمال مطلوب ایرانیان، از جمله مضامینی است که مانند بسیاری دیگر از دغدغه های ایرانیان عصر مشروطه، هنوز هم موضوعیت خود را از دست نداده اند.

گزارش کتاب

ده ها سال سعی و تلاش ایرانیان برای پشت سرگذاشتن یک دوره ی طولانی از افول و فروپاشی و نفوذ فزاینده ی قدرت های خارجی به نهضت مشروطیت منجر شد؛ نهضتی که اگرچه با توفیق ملت در تصویب یک قانون اساسی و تشکیل یک مجلس شورای ملی به یک پیروزی اساسی انجامید اما این پیروزی در زمانی حاصل شد که به دلیل کاهش بیش از پیش توان و اقتدار دولت از یک سو و فرادستی فزاینده ی قدرت های خارجی از سوی دیگر، تحقق بسیاری از خواسته های نهضت دشوارتر از پیش شده بود. تلاش ایرانیان در جهت پیشبرد مجموعه ای از اصلاحات مالی تحت هدایت مستشاران مالی آمریکایی (هیئت شوستر)، که با مخالفت روسیه ی تزاری و در نهایت اشغال بخش های وسیعی از صفحات شمالی کشورتوسط نظامیان روس توأم شد، یکی از نمونه های معروفی این گونه دشواری ها بود. اگرچه پیشامد دست اندازهایی از این دست به معنای پایان کارنبود و اصلاحات مورد بحث از طریق مجاری دیگر ادامه یافت اما با تداوم آشوب های داخلی و بالا گرفتن مداخلات خارجی، مخصوصا پس از تقسیم ایران به دو حوزه ی نفوذ شمالی و جنوبی در قرارداد 1907 روسیه و بریتانیا، نه فقط از موانع پیش برد امر اصلاحات و تحقق خواسته های نهضت مشروطیت کاسته نشد، بلکه این دشواری ها بیشتر هم شد. در این میان، پیشامد جنگ اول جهانی و توسعه ی دامنه ی آن به خاک ایران عرصه را چنان تنگ کرد که برای مدتی، تا پایان گرفتن جنگ، دغدغه ی خاطر اصلی ایرانیان بیشتر به اعاده ی استقلال و حفظ تمامیت کشور معطوف شد تا مسائلی ثانوی چون اصلاحات، تنها در پی خاتمه ی جنگ و از میان رفتن امپراتوری روسیه، اول بدخواه ایران، و از رمق افتادن دیگر قدرت های مداخله گر بود که با اعاده ی استقلال کشور بار دیگر امکان رسیدگی مجدد به خواسته های اصلی و اولیه ی مشروطیت میسر شد. اما در چارچوب کلی نیازهای مبرم کشور اختلاف نظری وجود نداشت. اختلاف نظر از جایی آغاز شد که با خاتمه ی جنگ جهانی و طولانی شدن فرایند تحقق این خواسته، در میان بخش های فزاینده ای از نیروهای سیاسی این تصور شکل گرفت که یک جای کار لنگ است. تا مدت زمانی چنین به نظر می رسید و در واقع تا حدود زیادی نیز چنین بود که مهم ترین مانع در برابر سعی و تلاش ایرانیان برای پیشبرد اصلاحات و اعاده ی جایگاه ایران در مقام یک کشور مستقل و توانا، مداخلات خارجی بوده است. حوادث ده – دوازده سال اخیر نیز مؤید یک چنین برداشتی بود اما با خاتمه یافتن جنگ اول جهانی و در نهایت خروج قوای خارجی از کشور، که به هر حال امکان مداخلات آن ها را در امور جاری کم می کرد، به تدریج این پرسش درذهن جمعی از اهل نظر و سیاست ایران در ایران شکل گرفت که احتمالا اشکال اصلی درحوزه ای دیگر است و بیشتر به حال و روز خود ایرانیان مربوط می شود تا صرف مداخلات این و آن.

در چنین فضایی، روزنامه ی شفق سرخ که تحت مدیریت علی دشتی منتشر می شد در فاصله ی تیرماه 1302 شمسی تا آبان ماه همان سال وارد بحث شد و پرسش هایی را مطرح کرد و از صاحب نظران و خوانندگان نظر خواست. پرسش هایی که آن ها را می شد به دو بخش کلی تقسیم کرد. یکی کم و کیف ایده آل یا کمال مطلوب ایرانیان و دیگری نحوه ی تحقق این آمال و خواسته ها. بخش مهمی از مباحث مطرح شده در این نظرخواهی از جمله مضامینی هستند که مانند بسیاری دیگر از دغدغه های ایرانیان عصر مشروطه، متاسفانه هنوز هم موضوعیت خود را از دست نداده اند؛ از یک حس نگرانی و اضطراب نسبت به وضعیت کشور گرفته تا ضرورت پشت سرگذاشتن این وضعیت از طریق رسیدگی به موارد ی چون «چه می خواهیم و چه باید بخواهیم» و از آن مهم تر «به چه طریق و از چه راه و از کی باید بخواهیم». با آن که در نوشته هایی از این دست با توجه به ضرب الاجل های زمانی مقالات روزنامه ای، از نوعی تعجیل و شتاب زدگی می توان سراغ گرفت که شاید از ارزش کار کم کند اما در عین حال با ابراز نظر افرادی روبه رو هستیم که با تاریخ و فرهنگ پر پیچ و خم این سرزمین آشنایی دارند و هر یک سعی می کنند با توجه بدان پیشینه و تاریخچه، دلایل شکل گیری وضعیت موجود و علل درنگ و تعلل ایرانیان را در انطباق با مقتضیات جهان امروز بررسی کنند.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران