إرشاد الطالبين إلی نهج المسترشدين

ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین

نام کتاب	ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین
نام های دیگر کتاب	نهج المسترشدین فی اصول الدین. شرح
پدیدآورندگان	مرعشی، محمود (اهتمام) علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (نويسنده) رجایی، مهدی (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏210‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏ن‎‏9027
موضوع	شیعه امامیه - اصول دین شیعه امامیه - عقاید علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. نهج المسترشدین فی اصول الدین - نقد و تفسیر کلام شیعه امامیه
ناشر	کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1405 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1053AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى:

إرشاد الطالبين إلى نهج المسترشدين، شرحى بر كتاب نهج المسترشدين في أصول الدين، علامه حلى(ره)، كه توسط علامه فاضل مقداد سیوری به رشته تحرير در آمده است. موضوع كتاب مباحث كلامى است.

ساختار و گزارش محتوا:

مطالب كتاب به طور كلى به 6 بخش تقسيم مى‌شود: 1- امور عامه، 2- توحيد، 3- عدل، 4- نبوت، 5- امامت، 6- معاد و هر بخش داراى فصولى است كه مجموعا 13 فصل مى‌شود.

الفصل الاول، تقسيم المعلومات؛ كه در اين بخش مولف معلومات را به موجود و معدوم تقسيم نموده و هر كدام از آنها را به ذهنى و خارجى تقسيم مى‌كند. او واجب و ممكن را از اقسام موجود و معدوم خارجى به حساب مى‌آورد.

الفصل الثانى، اقسام الممكنات؛ او ممكنات را به جوهر و عرض تقسيم كرده و مقصود متكلمين را از جوهر و عرض بيان مى‌كند.

الفصل الثالث، احكام المعلومات؛ مباحثى كه ذيل اين فصل مطرح شده، عبارتند از: 1- زيادة الوجود على الماهية؛ 2-اشتراك الوجود؛ 3- بداهة مفهوم الوجود و العدم و الوجوب و الامتناع و الامكان؛ 4- كون الوجوب و الامتناع و الامكان من الاعتبارات العقلية.

الفصل الرابع، احكام الموجودات؛ مباحثى كه ذيل اين فصل مطرح مى‌شود، عبارتند از: 1- الجوهر الفرد؛ 2- احكام الجواهر مثل تماثل الاجسام، بقاء الاجسام، استحالة تداخل الاجسام و... 3- احكام خاصة للاعراض؛ 4- احكام عامة للاعراض؛ 5-الاحكام المشتركة بين الجواهر و الاعراض مثل مبحث التقابل، الوحدة و الكثرة، القديم و الحادث، العلة و المعلول، الجزئى و الكلى.

مولف مجموع مباحث امور عامه را در اين چهار فصل بيان مى‌كند و از فصل پنجم به بعد به تبيين اصول پنجگانه مى‌پردازد.

الفصل الخامس، اثبات واجب الوجود؛ به مباحثى كه ذيل اين فصل آمده‌اند و عبارتند از: 1- اثباته تعالى؛ 2- اثبات قدرته تعالى؛ 3- اثبات علمه تعالى؛ 4- اثبات حياته تعالى؛ 5- اثبات ارادته تعالى؛ 6- اثبات ادراكه تعالى؛ 7-اثبات تكلمه تعالى.

الفصل السادس، احكام صفاته تعالى؛ مباحث اين فصل عبارتند از: 1- كيفية بقائه تعالى؛ 2- نفى المعانى و الاحوال؛ 3- كيفية ارادته تعالى؛ 4- حدوث كلامه تعالى؛ 5- صدق كلامه‌تعالى؛ 6- ازلية صفاته تعالى.

الفصل السابع، فيما يستحيل عليه تعالى؛ مباحثى كه ذيل اين فصل آمده‌اند، چنين است: 1- لا مثل له تعالى؛ 2- استحالة التركيب فى ذاته تعالى؛ 3- استحالة التحيز له تعالى؛ 4- ليس فى جهة من الجهات؛ 5- استحالة قيام الحوادث بذاته؛ 6- كونه غنيا؛ 7- ان حقيقته تعالى غير معلومة للبشر؛ 8-استحالة رؤيته؛ 9- كونه تعالى واحدا.

مولف در اين سه فصل مباحث توحيد را تمام كرده، وجود بارى تعالى و صفاتش را در فصل 5 اثبات مى‌كند. در فصل 6 احكام اين صفات را بيان نموده و در فصل 7 صفات سلبيه را مى‌شمارد.

الفصل الثامن، العدل مباحثى كه ذيل عدل مطرح شده‌اند، عبارتند از: 1- اقسام الفعل؛ 2- الحسن و القبح؛ 3- انه تعالى لا يفعل القبيح؛ 4- خلق الاعمال؛ 5- ارادته تعالى للطاعات و كراهته للمعاصى.

الفصل التاسع، فروع العدل مولف مباحث ذيل را تحت عنوان فروع العدل مطرح مى‌كنند: 1- التكليف؛ 2- اللطف؛ 3- الألم؛ 4- الاعواض؛ 5- الارزاق و الاجال و الاسعار.

الفصل العاشر النبوة، مباحثى كه ذيل عنوان النبوة آمده‌اند، عبارتند از: 1- تعريف النبى؛ 2- وجوب عصمته؛ 3- طريق معرفته؛ 4- اثبات نبوة محمد(ص)؛ 5- اشرفية الانبياء من الملائكة.

مولف براى نبوت عامه و خاصه تنها يك فصل اختصاص داده و تمام مسائل نبوت خاصه را در يك مبحث بيان مى‌كند.

الفصل الحادى عشر، الامامة مباحثى كه ذيل عنوان الامامة مطرح شده است، عبارتند از: 1- تعريف الامامة؛ 2- صفات الامام؛ 3- اثبات امامة على(ع)؛ 4- اثبات امامة باقى الائمة(ع).

الفصل الثانى عشر، الامر بالمعروف و النهى عن المنكر؛ مباحثى كه ذيل اين عنوان آمده‌اند؛ عبارتند از:

1- تعريف الامر بالمعروف و النهى عن المنكر؛ 2- لمية وجوبهما؛ 3- هل هو واجب بالسمع او بالعقل أو بهما؛ 4- شرائطهما؛ 5- وجوبهما كفائى او عينى.

الفصل الثالث عشر، المعاد مباحثى كه ذيل معاد مطرح شده است؛ عبارتند از: 1- حقيقة الانسان؛ 2- اعادة المعدوم؛ 3- صحة عدم العالم؛ 4- امكان خلق عالم آخر؛ 5- وجوب انقطاع التكليف؛ 6- اثبات المعاد البدنى؛ 7- استحقاق المطيع للثواب و المعاصى للعقاب؛ 8- فروع الثواب و العقاب كه عبارت از مباحثى؛ همچون دوام الثواب و العقاب، جواز توقف الثواب على الشرط، اشتراط استحقاق الثواب بالموافاة، الاحباط و التكفير، الشفاعة و... 9- التوبه؛ 10- الايمان و الكفر و الفسق و النفاق.

علامه در اين كتاب همۀ مباحث كلامى را به صورت اختصار بيان كرده است و شارح آنها را به صورت «قال أقول» شرح كرده است. شارح ابتدا كلام ماتن را بيان مى‌كند. بعد به تفصيل توضيح مى‌دهد. توضيحات شارح ناظر بر محتواى متن است و به توضيح الفاظ متن نمى‌پردازد.

بر كتاب نهج المسترشدين گرچه شروح متعددى نوشته شده است؛ اما ارشاد الطالبين فاضل مقداد در بين آنها از متانت ويژه‌اى برخوردار بوده و مورد توجه علماء واقع شده است.

مولف تاريخ اتمام اين كتاب را چنين بيان مى‌كند «و كان الفراغ من تصنيفه آخر نهار الخميس الحادى و العشرين من شعبان المعظم سنة اثنين و تسعين و سبعمأة من الهجرة النبوية.

از ويژگى‌هاى كتاب: 1- قوت و ضعف: اكثر مباحث شارح متأثر از مطالبى است كه در متن آمده است. شارح متن كتاب را چنين توصيف مى‌كند: «فكان الكتاب الموسوم بنهج المسترشدين فى اصول الدين من تصانيف شيخنا و امامنا الامام الاعظم علامة العلماء فى العالم وارث الانبياء و خليفة الاوصياء بل اية الله فى العالمين جمال الملة و الحق و الدين ابى منصور الحسن بن المطهر قد احتوى من المباحث الكلامية على اشرفها و ابهاها و جمع من الفوائد الحكمية احسنها و اسناها حتى شغف بالاشتغال به معظم الطلاب و عول على تقرير مباحثه جماعة الاصحاب».

2- طبقه‌بندى مباحث كلامى: مولف(هم ماتن و هم شارح) تمام مباحث كلامى را با ترتيب و نظم خاصى ذيل 13 فصل گنجانده است.

3- شيوۀ مباحث: اكثر مباحث مطرح شده، در كتاب عقلى هستند، مگر در موارد كمى كه عادتا به آيات و روايات استناد مى‌شود؛ همانند مبحث امامت.

4- مولف اكثر مطالب كلامى را به اختصار توضيح مى‌دهد، به جز مسأله اثبات امامت اميرالمومنين(ع).

او در اين مبحث به تفصيل ادلۀ امامت آن حضرت را بيان كرده و آنها را مورد بحث قرار مى‌دهد.

5- اكثر آراء مؤلف در اين كتاب متأثر از افكار متكلمين مى‌باشد و در موارد عديده‌اى همچون ديگر متكلمين قواعد فلسفى را رد مى‌كند. به عنوان مثال:

الف: قاعدۀ الواحد يكى از قواعد مسلم فلسفى است كه همۀ حكماء بر آن اتفاق دارند. اما مولف بعد از تقرير كلام حكماء و بيان ادلۀ آنها اين قاعده را قبول نكرده و از آن به صورت نقضى و حلى جواب مى‌دهد.

ب: حكماء قائلند كه بسيط صرف نمى‌تواند هم قابل باشد و هم فاعل؛ اما مولف قائل است كه چنين چيزى ممكن است.

ج: حكماء اعراض را 9 قسم مى‌دانند «كم، كيف، اضافة، أين، متى، وضع، جدة، أن يفعل، أن ينفعل»، اما مولف اعراض را 19 قسم دانسته است كه عبارتند از: «الكون، اللون، الطعم، الرائحة، الحرارة و البرودة، الرطوبة و اليبوسة، الصوت، الاعتماد، التأليف، الفناء، الحياة، القدرة، الاعتقاد، الظن، النظر، الارادة، الشهوة، الألم و اللذة، الادراك.

د: حكماء جوهر را تعريف مى‌كنند به «الماهية التى اذا وجدت فى الخارج وجدت لا فى موضوع»، اما مولف در تعريف جوهر؛ همچون ديگر متكلمين مى‌گويد «المتحيز الذى لا يقبل القسمة بوجه من الوجوه».

اين كتاب مورد توجه و مراجعۀ علماء بسيارى بوده است. در مقدمۀ كتاب آمده است «و كفى فى جلالة الكتاب و اعتباره ان الشيخ المحدث الحر العاملى(ره) عده من مآخذ كتابه اثبات الهداة و استخرج احاديثه الموجودة فيه فى كتابه». علماء كلام متأخر نيز به اين كتاب عنايت خاصى داشته‌اند.

اين كتاب يكى از مصادر آقاى سبحانى در كتاب‌هاى كلامى اثر همچون الهيات،المحاضرات، الايمان و الكفر و... مى‌باشد.

همچنين علامه حسن حسن‌زادۀ آملى در تعليقاتش بر كتاب كشف المراد از اين كتاب استفاده نموده‌اند.

نسخه شناسى:

اين كتاب 2 بار به چاپ رسيده است:

1- سال 1303ق در بمبئى هند در 213 به چاپ رسيده است.

2- سال 1405ق در قم، با تحقيق سيد مهدى رجائى در 456 صفحه به چاپ رسيده است و همين چاپ در برنامۀ كلام مورد استفاده قرار گرفته است.

محقق براى تحقيق اين كتاب از دو نسخۀ خطى استفاده نموده كه ظاهرا يكى از آنها به خط خود مولف نگارش يافته است. او به موارد اختلاف بين نسخۀ خود و نسخۀ مطبوع در هند نيز اشاره مى‌كند.

در اين نسخه تنها فهرست مطالب استخراج شده است كه خالى از اشكال نيست:

الف: خيلى از سرفصل‌ها نه در متن و نه در فهرست ذكر نشده است؛ مانند: الفصل السادس احكام صفات الله و يا الفصل السابع فيما يستحيل عليه تعالى.

ب: با اينكه مولف مطالب را طبقه‌بندى كرده است؛ اما در فهرست و متن كتاب به اين امر توجه نشده است و همه مطالب در عرض هم آمده‌اند. چنانكه اگر كسى به فهرست يا حتى به خود متن مراجعه كند در بدو امر احساس مى‌كند. مولف مجموع حدود دويست عنوان را به طور آشفته مورد بحث قرار داده است.

منابع

مقدمه و متن كتاب

پیوندها

مطالعه کتاب ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور