ملهمه

ملهمه
پدیدآوران	مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	کتاب مستطاب (ملهمه)
ناشر	اسلامیه
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1381ش
چاپ	2
شابک	‎964-481-175-5
موضوع	دانیال، پیامبر، قرن 6 ق. م. - پیشگوییها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/د2م3 580 BS
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ملهمه، اثر محمدباقر بن محمدتقی مجلسی «مجلسی دوم» (1110-1037ش) است. این کتاب از مباحثی در باب طالع سعد و نحس مردم، سرزمین‌ها، شهرها، حکومت‌ها، محیط زیست و... شکل‌ یافته است و در یک رساله اصلی به نام «ملهمه» (منسوب به دانیال نبی) و رساله الحاقی به نام‌های «باب طالع سال» (منسوب به ابومعشر بلخی) و «در اختیار الساعة» گردآوری شده است. این کتاب از باب تسمية الكُلّ بالجُزء، نام ملهمه به خود گرفته است.

علامه مجلسی بر این باور است که رساله «ملهمه» از دانیال نبی(ع) است و امام جعفر صادق(ع) نوشته‌ای را از این کتاب به‌اختصار برگرفته است. همچنین، حکیمان کُهنِ دوران باستان مانند هرمز، بزرگمهر، جاماسب، تحتکان و الیاس حکیم آن را آزموده‌اند. او مقصود دانیال(ع) و امام صادق(ع) و حکمای قدیم را در این می‌داند که بندگان نگاه به طالع خود کنند؛ چنان‌که بر ایشان به «خیر» حُکم شده باشد، خدا را سپاس گویند و اگر طالعشان به «شر» نشسته باشد، به‌سوی خدا بازگردند و نیکی را پیشه سازند.

اصل کتاب ملهمه، به زبان عربی است و در ده باب و بیست فصل صورت‌بندی شده است. نسخه فارسی آن بیست‌وپنج باب دارد و «اصول ملهمه» نامیده می‌شود؛ زیرا در این کتاب، اصول کتاب‌های محکم شرح شده‌اند. البته، آنچه در این اثر دیده می‌شود، نوزده باب است که در پی هم آمده‌اند (هرچند، بابی با عنوان «باب طالع سال» پس از آن‌ها آورده شده است که منسوب به ابی‌معشر است).‏

علامه مجلسی مباحث خود را با دوازده باب آغاز می‌کند که هر باب یکی از ماه‌های آذر، نیسان، ایاز، حیزران، تموز، آب، ایلول، تشرین الاول، تشرین الآخر، کانون الاول، کانون الآخر و شباط را در بر دارد. فهرست این باب‌ها در کتاب نیست؛ ازاین‌رو، در اینجا به‌تفصیل آمده‌اند: باب اول: آذر (ماه اول بهار)، به رومی یار، «تیرماه در حمل»، به فارسی فروردین‌ماه؛ باب دوم: نیسان‌ (ماه وسط بهار)، به رومی ابریس، «تحویل در برج ثور»، به فارسی اردیبهشت‌ماه؛ باب سوم: ایاز (ماه آخر بهار)، «به جوزا»، به رومی یابس‌ماه، به فارسی خرداد‌ماه؛ باب چهارم: حزیران (ماه اول تابستان)، «آفتاب به برج سرطان»، به رومی اردی، به فارسی تیرماه؛ باب پنجم: تموز (ماه وسط تابستان)، به رومی ابوس‌که‌کوس، به فارسی مردادماه، «آفتاب در برج اسد»؛ باب ششم: آب (‌ماه آخر تابستان)، به رومی اغیقدرس، به فارسی شهریور‌ماه، «آفتاب در برج سنبله»؛ باب هفتم: ایلول‌ (ماه اول خزان)، به رومی اسرس، به فارسی مهرماه، «آفتاب در برج میزان»؛ باب هشتم: تشرین الاول (میان خزان)، به رومی صنوم، به فارسی آبان‌ماه، «آفتاب در برج عقرب»؛ باب نهم: تشرین الآخر (آخر خزان)، به رومی نیودس، به فارسی آذرماه، «آفتاب در برج قوس»؛ باب دهم: کانون الاول (اول زمستان)، به رومی کرمس، به فارسی دی‌ماه، «آفتاب در برج جدی»؛ باب یازدهم: کانون الآخر (ماه میان زمستان)، به فارسی بهمن‌ماه، «آفتاب در برج دلو»؛ باب دوازدهم: شباط (ماه آخر زمستان)، به فارسی اسفندارماه، «آفتاب در برج حوت».

علامه در هریک از این باب‌ها مباحثی را در بیست‌وپنج فصل‌ ارائه می‌دهد که عبارتند از: در کسوف؛ در خسوف؛ در دایره آفتاب؛ در دایره ماه؛ در حکم هلال؛ در ستاره گیسودار؛ در ستاره بزرگ؛ در قوس قزح؛ در حربه؛ در حکم سرخی؛ در عجایب از آسمان؛ در شخص از هوا؛ در رعد؛ در درخشندگی؛ در حکم صاعقه؛ در باران؛ در تگرگ؛ در خاک سرخ؛ در حکم باریدن وزغ و کرم؛ در حکم غبار؛ در تاریکی؛ در باد سخت؛ در بانگ از هوا؛ در بانگ از زمین؛ در زمین‌لرزه‏. او در باب سیزدهم تا باب نوزدهم نیز، انواع طالع‌ها را به هنگامی که نوروز باستانی در یکی از روزهای هفته رخ دهد، آورده است‏.

باب طالع سال

این رساله‌ از ملحقات ملهمه شمرده می‌شود که علامه محمدباقر مجلسی، آن را با استناد به طالع‌بینی ابومَعْشَر جعفر بن محمد بن عمر بلخی (264-166ق) اخترشناس ایرانی و عضو دارُالحکمه بغداد فراهم آورده است. این رساله رخدادهای هر سالی را که آغاز آن با یکی از برج‌های دوازده‌گانه حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و جوزا همراه است، پیشگویی می‌کند.

در مقدمه رساله آمده است: «باب طالع سال (که به قول ابی‌معشر... حکم فصل‌ها ذکر کرده است) که چون سال به هرکدام بُرج که تحویل کند حکم چگونه خواهد بود، هریکی به‌جای خویش یاد کرده می‌شود به فرمان خدای (عز و جل) از خیر و شر و نرخ و برف و باران و ابر و تگرگ و زلزله و جمیع خلایق از پادشاه و وزیر و خواجگان و امیران و رؤسا و احشام و کوه‌نشینان و بازرگانان و عوام الناس و پیشه‌وران و اصناف و از هر طایفه زنان و خادمان و مطربان و شاعران و جمیع خلایق از آنچه یاد کرده می‌شود که باری تعالی آفریده از آب و چشمه و آفت زراعت و سایران»‏.

در اختیار الساعة

این رساله، پس از «باب طالع سال» آمده است و از ملحقات ملهمه شمرده می‌شود. عنوان‌های فصل‌های آن نشان می‌دهد که از چه محتوایی برخوردار است؛ این رساله، «در اختیار الساعة (جهت مهمات معتبره اصحاب) است که سه فصل دارد»: فصل اول، در دانستن موضع شمس و قمر از بروج اثناعشر؛ فصل دوم، در اختیار مهمات به‌حسَب بودن قمر در برج اثناعشر؛ فصل سوم، در اختیار مهمات که عبارت است از پنهان‌ شدن نور ماه در شعاع آفتاب.

‏علامه مجلسی در فصل اول و دوم، از اشعار منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی برای توضیح مطالب و حفظ آسان آن‌ها بهره جسته است. ‏او بااینکه در پایان فصل دوم، به جدول‌هایی اشاره می‌کند و می‌گوید: «... ثبت آن جداول نیز بر وجه اتمّ بعد از اتمام کتاب می‌کنیم تا هرکه استیفای مهمات نیز خواهد در آخر نسخه، آن را رسم نموده به آن رجوع می‌کرده باشند»، اثری از آن جدول‌ها در پایان این کتاب دیده نمی‌شود‏.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.