الأمالي (ابن بشران): تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

ابو عبدالرحمن عادل بن یوسف عزازی، جلد اول و احمد بن سلیمان جلد دوم کتاب را تحقیق کرده است.

در دین اسلام، خداوند وعده حفظ و حراست از قرآن کریم را داده است و عین الفاظ قرآن کریم سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. درباره روایات و سنت مسلمانان که بیانگر مجملات قرآن و مباحث مشکل در آن است، علمای اسلام تمام سعی خود را کرده‌اند که نصوص سنت اسلامی را جمع کنند و مباحث غریب و مشکلش را شرح کنند و در جهت استنباط احکام شرعیه از آن استفاده کنند. آنان در این راستا به بیان صحیح و سقیم و مردود و مقبول از سنت پرداختند و چه‌بسا به شهرهای دوردست سفر کردند و هدفشان از این موارد دنیا نبود بلکه آنان ترک زینت دنیا را کردند و دوری از وطن و اموال و خانواده را تنها به دلیل آموختن سنت، به جان خریدند. در این میان، علما با شیوه‌های مختلف و متنوعی به جمع و تصنیف احادیث پرداختند؛ برخی احادیث هر صحابی را به‌صورت مجزا جمع‌آوری کردند و اثرشان را «مسانید» نامیدند. برخی دیگر احادیثی که جمع‌آوری کرده بودند را به ترتیب ابواب مرتب کردند که خود این نوع جمع‌آوری در چند قالب صورت می‌گرفت؛ اگر آن کتاب جامع همه ابواب بود به آن کتاب «جوامع» گفتند و اگر ابواب کتاب به‌شرط عدم ادخال حدیث غیر مرفوع بود آن را «سنن» نامیدند و اگر در احادیث کتاب، موقوف و مقطوع هم وجود داشت به آن «مصنفات» گفتند. از دیگر سبک‌های جمع‌آوری حدیث، جمع‌آوری آن بر اساس حروف الفبا بود که این نیز در دو حالت ارائه می‌شد؛ یا ترتیب الفبایی را بر اساس شیوخی که از آن‌ها اخذ روایت می‌شود گذاشتند و یا بر ترتیب اسمای صحابه که در هردو حالت این کتاب‌ها «معجم» نامیده می‌شود. نوع دیگری نیز در جمع حدیث هست که در آن جمع‌کننده احادیث بر جمع مرویات اسانید یک حدیث یا جمع مرویات احادیث وارده در یک مسئله خاص، بسنده می‌کند که این نوع کتاب‌ها را «أجزاء» می‌نامند. به‌هرحال برخی از نویسندگان احادیث، در نظرشان بوده که فقط احادیث صحیح را جمع کنند و برخی دیگر تنها، احادیث دروغین را جمع کرده‌اند تا بگویند مردم از این احادیث دوری کنند. در میان این دسته از کتاب‌های حدیثی، یک نوع دیگر نیز هست که «أمالی» نامیده می‌شود. موضوع در کتاب‌های امالی، احادیثی است که استاد از مرویاتش با ذکر سند بر شاگردانش املا کرده و آنان می‌نوشته‌اند. خطیب بغدادی درباره مجالس املای حدیث می‌نویسد: «یستحب عقد المجالس لإملاء الحديث؛ لأن ذلك أعلی مراتب الراوين، و من أحسن مذاهب المحدثين، مع ما فيه من جمال الدين و الإقتداء بسنن السلف الصالحين».<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص5-7</ref>

خطیب بغدادی شیوه علما در بیان أمالی را بیان کرده که موارد ذیل از آن است؛ بیان روز مجلس املا برای شاگردان که از کارهای دیگرشان باز نمانند و برای آن روز آماده شوند و آن روز را به یکدیگر یادآوری کنند. ترک اخذ روایت بدون عذر موجه در آن روز مجاز نبوده است. استحباب بیان املاء در مسجد، خاصه در مسجد جامع اگر روز جمعه باشد. نشستن املانویس (مستملی) در جایی بالاتر از دیگران و اگر جای مرتفعی وجود نداشت، املای ایستاده حدیث. قرائت سوره‌ای از قرآن قبل از شروع در املای حدیث. ساکت کردن مردم و اطرافیان. شروع با بسم‌الله و حمد الهی و درود بر پیامبر(ص) پس از سکوت مردم. سپس مستملی پیش محدث رفته و به او می‌گوید: «من حدثک؟» یا «من ذکرت رحمک الله؟». وقتی مستملی این سؤال را کرد، راوی شروع می‌کند و می‌گوید: «نا فلان» و سپس خود را به استادش منسوب می‌کند....<ref>ر.ک: همان، ص7-8</ref>

در مقدمه جلد دوم کتاب می‌خوانیم: این جلد دوم از امالی ابوالقاسم عبدالملک بن بشران است که برای اولین مرتبه تقدیم می‌شود و مایه تعجب است که این کتاب با این اجزای نادره چگونه در طول سال‌های متمادی در گوشه کتابخانه‌های خاص زندانی بوده و تنها عده قلیلی به آن دسترسی داشته‌اند.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ج2، ص5</ref>

نسخه خطی مورد اعتماد محقق در جلد اول کتاب، نسخه خطی موجود در کتابخانه ظاهریه ضمن یک مجموعه به شماره 102 است. نکته مورد اهمیت این است که اجزای این کتاب از بخش اول وجود ندارد بلکه از بخش دوم کتاب شروع شده و تا پایان بخش پانزدهم ادامه یافته است. جمیع اجزای این کتاب از روایت ابوطاهر محمد بن احمد بن طاهر سلفی اصفهانی است که آن را از مشایخش حدیث کرده و نام هرکدام را در هر جزء از کتاب از عبدالملک بن بشران ذکر کرده است. در آخر اثر نیز سماعات فراوانی (طرق فراوان کتاب به‌وسیله شنیدن) ذکر شده که محقق همه آن‌ها را در نسخه چاپی نیاورده و صرفاً برخی را ذکر کرده است؛ زیرا برخی را تکراری می‌دانسته است.<ref>ر.ک: همان، ج1، ص15-16</ref>

== وابسته‌ها ==