استقصاء الاعتبار في شرح الاستبصار

إستقصاء الإعتبار في شرح الإستبصار
پدیدآوران	ابن شهید ثانی، محمد بن حسن (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. شرح
ناشر	مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1419 ‌‎ق
چاپ	1
شابک	‎964-319-172-9
موضوع	احادیث شیعه - قرن 5ق. طوسی، محمد بن حسن، 385 - 460ق. الاستبصار فیما اختلف من الاخبار - نقد و تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	7
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏130‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏9‎‏ ‎‏الف‎‏5028
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

استقصاء الاعتبار في شرح الاستبصار، اثر علّامه المحقق، الشيخ محمد بن‌الحسن بن الشهيد الثانى (م. 1030) كه شرحى است بر کتاب الاستبصار شيخ طوسى كه به زبان عربى در قرن 11ه.ق نوشته شده است. این شرح دقيق و روشمند است كه البته به طور كامل شرح نشده است.

ساختار

در ابتدا، مقدمه‌اى از محقق کتاب آمده است كه در این مقدمه، به معرفى کتاب حاضر، مبانى اصولى و فقهى آن و همچنين از نسخ و روش تحقيق محقق، مطالبى را اشاره كرده است. سپس کتاب در هفت جزء، از باب طهارت تا انتهاى باب صلاة، به شرح کتاب استبصار پرداخته است.

گزارش محتوا

میراث مكتوب شيخ الطائقه، محمد بن حسن طوسى، بسى پر برگ و پربار است. از میان چهار کتاب اصلى و معتبر حديثى شيعى، دو کتاب به خامه‌ى آن بزرگوار است. «الأستبصار فيما اختلف من الأخبار» چهارمین و آخرين مجموعه ياد شده است. شيخ ابتداء تهذيب را نگاشته و پس از آن «استبصار» را تدوین كرده است. در «استبصار» كوشيده است، احاديث تعارض‌نما را به بحث نهاده، تعارض بدوى آنها را بزدايد. عالمان بسيارى بر آن شرح نوشته و يا تعليقه نگاشته و يا با نگارش حواشى به تبيين و توضيح مطالب آن پرداخته‌اند. در میان شرح‌هاى مختلف استبصار «استقصاء الأعتبار» از جايگاه بلندى برخوردار است.

«استقصاء الأعتبار»، کتابى روشمند، دقيق، سودمند و كارآمد است. کتاب كامل نيست و تمام ابواب «استبصار» را شامل نمى‌شود. مؤلف مقدمه‌اى دارد دراز دامن و سودمند؛ مشتمل بر 12 فايده، كه در متن آن از تعريف خبر، حديث، خبر متواتر، و چگونگى استوارى و نااستوارى خبر و حديث و قرائن پذيرش و عدم پذيرش احاديث، چگونگى عمل به خبر واحد و... با دقت تمام بحث شده است. محققان برخى از ویژگى‌هاى این اثر فخيم را بدين سان رقم زده‌اند:

1. شرح دقيق سند روايات و نتيجه‌گیرى استوار و دقيق رجالى از فرآيند پژوهش.
2. شرح متن با بيان وجوه محتمل در روايات و ارزيابى و نقد آراء و داورى قاطع درباره ديدگاه‌ها.
3. تبيين و شرح واژه‌هاى دشوارياب احاديث.
4. نظم استوار، چينش بحث‌ها و ژرفايى و استوارى مطالب.
5. پيراستگى از تكرار، افزون‌نگارى‌هاى غيرلازم، و ارجاع به تحقيقات عالمان و فقيهان و... گستردگى بحث‌هاى رجالى. این ویژگى شايد مهم‌ترين ویژگى کتاب باشد. چنانكه پيش‌تر آورديم، او بيش از پنج سال ملازم رجالى بزرگ محمد امین استرآبادى بود، و چه بسيار آراء رجالى كه از استادش و از گفتگو و درس‌ها گزارش مى‌كند كه در کتاب رجال وى نيست.

شيوه پژوهش و شرح مؤلف بدين‌گونه است كه مؤلف روايت را گزارش مى‌كند و آنگاه ذيل عنوان «السند» به تفصيل سند روايت را به بحث مى‌نهد، و رجال سند را یک به یک ارزيابى مى‌كند و طرق موجود در اساتيد را بررسى مى‌كند، و مبانى و مستنداتى را كه رجاليان در داورى‌ها درباره افراد و طرق داشته‌اند، طرح كرده برای استوارى آنها و يا نقد و تزييف آنها استدلال مى‌كند. بدين‌سان چنانكه پيش‌تر آورديم، بخش بررسى سند روايات و ارزيابى رجال احاديث از مهم‌ترين ویژگى‌هاى کتاب است.

آنگاه با عنوانى به جنبه‌هاى «فقه‌الحديثى» احاديث مى‌پردازد، و با بحث و بررسى در محتواى احاديث درباره‌ى داورى‌هاى شيخ در تبيين احاديث و جمع روايات نيز به تفصيل بحث مى‌كند. اگر آنچه را شيخ آورده بپذيرد، بدان استدلال مى‌كند و اگر نپذيرد در نقد آن نيز به تفصيل و دقت و مستدل بحث مى‌كند. واگویى وجوه معانى احاديث و عرضه احتمالات مختلف در محتواى روايات و جمع متعارض نشان مى‌دهد كه مؤلف از گستره دانش و دقت شايسته و استوار فهم برخوردار است، و وصف‌هایى؛ چون «المحقق»، «المدقق»، «فقيه»، «متبحرِ جامعِ كامل» و... درباره او كاملاً به جا است.

پس از آنچه آمد گاه در پایان ذيل عنوان «اللغه» به تبيين و توضيح واژه‌هاى دشوارياب مى‌پردازد.

وضعیت کتاب

«مؤسسه آل البيت لأحياء التراث»، شعبه مشهد به تحقيق و تصحيح این اثر ارجمند همت گماشته و آن را سامان داده‌اند. كار پژوهش را پنج گروه به عهده گرفته‌اند: 1. مقابله و سنجش نسخه‌ها و ثبت و اختلاف نسخه‌ها؛ 2. استخراج اقوال، روايات و غريب الحديث بر اساس منابع و مصادر معتبر؛ 3. استوارسازى متن و به دست دادن متن استوار و پيراسته؛ 4. نگارش حاشيه‌ها و تنظيم پاورقى‌ها؛ 5. بازنگرى نهایى و تنظيم یک دست‌سازى فرايند تلاش‌هاى گروه‌هاى ياد شده.

کتاب بر اساس 4 نسخه است: 1. نسخه مدرسه فيضيه كه در سه جزء نگاشته شد و مشتمل است بر مقدمه مؤلف تا پایان کتاب الصلاۀ؛ 2. نسخه آستان قدس رضوى كه به اندازه نسخه قبلى است؛ 3- دانشگاه تهران كه بخش‌هایى را دارد؛ 4- نسخه‌ى مجلس شوراى اسلامى.

محققان افزون بر آنچه ياد كرديم؛ يعنى تعليق‌ها و حاشيه‌هاى سودمند در جهت ارائه منابع و مصادر، ثبت و ضبط اختلاف نسخه‌ها و توضيح مواردى از متن، مقدمه‌اى نگاشته‌اند سودمند و كارآمد درباره مؤلف، شرح حال و آثار وى، استادان و شاگردان او، استبصار و شرح‌هایش، «استقصاء الأعتبار» و جايگاهش در بيان شروح، امتيازهاى این شرح، معرفى نسخه‌هاى معتمد و شيوه تحقيق و تصحيح.

منابع مقاله

متن و مقدمه کتاب.