تنوخی، محمد: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'دائرهالمعارف' به 'دائرةالمعارف') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۶۹: | خط ۱۶۹: | ||
}} | }} | ||
'''ابوعبدالله محمد بن محمد بن عمرو تَنوخی معرّی'''، ریاضی‌دان و ادیب سدۀ 7ق/13م. | |||
==زندگی‌نامه== | ==زندگی‌نامه== | ||
پسوند تنوخی او را به قبیلۀ تنوخ، از قبایل عرب که سابقاً در بحرین ساکن بودند، منتسب می‌‌کند. زوتر پسوند قنوجی را بر تنوخی ترجیح داده، و او را متعلق به شمال افریقا دانسته است. از زندگی او اطلاع درستی در دست نیست. [[حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله|حاجی خلیفه]] مرگ او را در 748ق/1347م دانسته، و [[بروکلمان، کارل|بروکلمان]] وی را از علمای سدۀ 7ق معرفی کرده است. با توجه به تاریخی که خود در پایان کتاب الاقصی القریب آورده، در 692 ق/1293م زنده بوده است. | |||
==آثار== | |||
1.کتاب فی الجبر و المقابله، که آن را کتاب فی علم الحساب نیز خوانده‌اند. یک نسخه از آن در کتابخانۀ واتیکان موجود است. آنچه در این رساله قابل توجه است، محاسبۀ دو عدد متحاب 296، 17 و 416، 18 است که تا این اواخر گمان بر این بود که این دو مقدار را کمال‌الدین فارسی نخستین‌بار محاسبه کرده است. ولی با یافته شدن رسالۀ تنوخی معلوم شد که تنوخی پیش از او این دو مقدار را محاسبه کرده بوده است. | |||
روشی که تنوخی برای محاسبۀ اعداد متحاب از آن استفاده کرده است، روش اعداد زوج‌الزوج است که مبدع آن را ثابت بن قره می‌دانند، البته روش تنوخی تا حدی متفاوت از روش ثابت است. در این روش نخست 1 و 2 را با هم جمع می‌کنیم و به آن اعداد زوج‌الزوج متوالی مبتدی از 4 را اضافه می‌کنیم. در این صورت اگر a، b و c مقادیر زوج‌الزوج متوالی مبتدی از 4 باشند، داریم a+b+c2+1 s =. حال اگر اعداد آخر و ماقبل آخر را به ترتیب به s اضافه و از آن کم کنیم دو مقدار p و q به دست خواهد آمد. اگر این دو مقدار اول باشند، حاصل ضرب آنها در عدد آخر یکی از دو عدد متحاب است. در روش ثابت از آنجا که مجموع اعداد زوج‌الزوج مبتدی از واحد در نظر گرفته شده است، در این مرحله شرط آن است که مقدار اعداد اول حاصل مخالف 2 باشد، در حالی‌که با استفاده از این روش به سبب اضافه کردن اعداد زوج‌الزوج متوالی بزرگ‌تر از 4 به جمع 1 و 2، اعداد حاصل حتماً بزرگ‌تر از دو خواهند شد. برای محاسبۀ عدد دوم نخست مقدار را به دست می‌آوریم. حاصل ضرب این مقدار در عدد آخر، عدد دوم را به دست خواهد داد. روش تنوخی برای محاسبۀ عدد دوم با روش ثابت متفاوت است. | |||
روشی که تنوخی برای محاسبۀ اعداد متحاب از آن استفاده کرده است، روش اعداد زوج‌الزوج است که مبدع آن را ثابت بن قره می‌دانند، البته روش تنوخی تا حدی متفاوت از روش ثابت است. در این روش نخست 1 و 2 را با هم جمع می‌کنیم و به آن اعداد زوج‌الزوج متوالی مبتدی از 4 را اضافه می‌کنیم. در این صورت اگر a، b و c مقادیر زوج‌الزوج متوالی مبتدی از 4 باشند، داریم a+b+c2+1 s =. حال اگر اعداد آخر و ماقبل آخر را به ترتیب به s اضافه و از آن کم کنیم دو مقدار p و q به دست خواهد آمد. اگر این دو مقدار اول باشند، حاصل ضرب آنها در عدد آخر یکی از دو عدد متحاب است. در روش ثابت از آنجا که مجموع اعداد زوج‌الزوج مبتدی از واحد در نظر گرفته شده است، در این مرحله شرط آن است که مقدار اعداد اول حاصل مخالف 2 باشد، در حالی‌که با استفاده از این روش به سبب اضافه کردن اعداد زوج‌الزوج متوالی بزرگ‌تر از 4 به جمع 1 و 2، اعداد حاصل حتماً بزرگ‌تر از دو خواهند شد. برای محاسبۀ عدد دوم نخست مقدار | |||
2. کشف الغطاء فی استنباط الصواب من الخطاء، که آن را رساله فی حساب الخطأین نیز نامیده‌اند. در ابتدای این کتاب از تنوخی با لقب حاسب یاد شده است. نسخه‌ای از آن که در 707ق/1307م استنساخ شده، در کتابخانۀ واتیکان موجود است. | 2. کشف الغطاء فی استنباط الصواب من الخطاء، که آن را رساله فی حساب الخطأین نیز نامیده‌اند. در ابتدای این کتاب از تنوخی با لقب حاسب یاد شده است. نسخه‌ای از آن که در 707ق/1307م استنساخ شده، در کتابخانۀ واتیکان موجود است. | ||
3. الاقصی القریب فی علم البیان، که حاجی‌خلیفه از آن با عنوان اقصی القرب فی صناعه الادب یاد کرده است و کتابی در ادب عربی است<ref> حنیف قلندری، ج 16، ص249-250</ref> | 3. الاقصی القریب فی علم البیان، که حاجی‌خلیفه از آن با عنوان اقصی القرب فی صناعه الادب یاد کرده است و کتابی در ادب عربی است<ref> حنیف قلندری، ج 16، ص249-250</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references/> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
قلندری، حنیف، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378 | قلندری، حنیف، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378 | ||
نسخهٔ ۵ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۰۰
| تنوخی، محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابوعبدالله محمد بن محمد بن عمرو تنوخی معرّی |
| نسب | تنوخی |
| نام پدر | محمد |
| رحلت | 748ق/1347م یا سده 7ق |
| اطلاعات علمی | |
| برخی آثار | کتاب فی الجبر و المقابله، کشف الغطاء فی استنباط الصواب من الخطاء، الاقصی القریب فی علم البیان |
ابوعبدالله محمد بن محمد بن عمرو تَنوخی معرّی، ریاضی‌دان و ادیب سدۀ 7ق/13م.
زندگی‌نامه
پسوند تنوخی او را به قبیلۀ تنوخ، از قبایل عرب که سابقاً در بحرین ساکن بودند، منتسب می‌‌کند. زوتر پسوند قنوجی را بر تنوخی ترجیح داده، و او را متعلق به شمال افریقا دانسته است. از زندگی او اطلاع درستی در دست نیست. حاجی خلیفه مرگ او را در 748ق/1347م دانسته، و بروکلمان وی را از علمای سدۀ 7ق معرفی کرده است. با توجه به تاریخی که خود در پایان کتاب الاقصی القریب آورده، در 692 ق/1293م زنده بوده است.
آثار
1.کتاب فی الجبر و المقابله، که آن را کتاب فی علم الحساب نیز خوانده‌اند. یک نسخه از آن در کتابخانۀ واتیکان موجود است. آنچه در این رساله قابل توجه است، محاسبۀ دو عدد متحاب 296، 17 و 416، 18 است که تا این اواخر گمان بر این بود که این دو مقدار را کمال‌الدین فارسی نخستین‌بار محاسبه کرده است. ولی با یافته شدن رسالۀ تنوخی معلوم شد که تنوخی پیش از او این دو مقدار را محاسبه کرده بوده است.
روشی که تنوخی برای محاسبۀ اعداد متحاب از آن استفاده کرده است، روش اعداد زوج‌الزوج است که مبدع آن را ثابت بن قره می‌دانند، البته روش تنوخی تا حدی متفاوت از روش ثابت است. در این روش نخست 1 و 2 را با هم جمع می‌کنیم و به آن اعداد زوج‌الزوج متوالی مبتدی از 4 را اضافه می‌کنیم. در این صورت اگر a، b و c مقادیر زوج‌الزوج متوالی مبتدی از 4 باشند، داریم a+b+c2+1 s =. حال اگر اعداد آخر و ماقبل آخر را به ترتیب به s اضافه و از آن کم کنیم دو مقدار p و q به دست خواهد آمد. اگر این دو مقدار اول باشند، حاصل ضرب آنها در عدد آخر یکی از دو عدد متحاب است. در روش ثابت از آنجا که مجموع اعداد زوج‌الزوج مبتدی از واحد در نظر گرفته شده است، در این مرحله شرط آن است که مقدار اعداد اول حاصل مخالف 2 باشد، در حالی‌که با استفاده از این روش به سبب اضافه کردن اعداد زوج‌الزوج متوالی بزرگ‌تر از 4 به جمع 1 و 2، اعداد حاصل حتماً بزرگ‌تر از دو خواهند شد. برای محاسبۀ عدد دوم نخست مقدار را به دست می‌آوریم. حاصل ضرب این مقدار در عدد آخر، عدد دوم را به دست خواهد داد. روش تنوخی برای محاسبۀ عدد دوم با روش ثابت متفاوت است.
2. کشف الغطاء فی استنباط الصواب من الخطاء، که آن را رساله فی حساب الخطأین نیز نامیده‌اند. در ابتدای این کتاب از تنوخی با لقب حاسب یاد شده است. نسخه‌ای از آن که در 707ق/1307م استنساخ شده، در کتابخانۀ واتیکان موجود است.
3. الاقصی القریب فی علم البیان، که حاجی‌خلیفه از آن با عنوان اقصی القرب فی صناعه الادب یاد کرده است و کتابی در ادب عربی است[۱]
پانویس
- ↑ حنیف قلندری، ج 16، ص249-250
منابع مقاله
قلندری، حنیف، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378