فتح الغفور بشرح منظومة القبور

فتح الغفور بشرح منظومة القبور
پدیدآوران	سبکی، احمد بن خلیل (نويسنده) درویش، احمد عبدالمعین (محقق) سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	منظومة القبور. شرح
ناشر	دار النوادر
مکان نشر	سوریه - دمشق ** لبنان - بیروت
سال نشر	1431ق - 2010م
چاپ	1
شابک	‎978-9933-418-24-3
موضوع	سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر، 849 - 911ق. منظومة القبور -- نقد و تفسیر - مرگ --احادیث -- شعر - قبر -- احادیث -- شعر - قیامت - احادیث و روایات
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	8025م9س 222 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

فتح الغفور بشرح منظومة القبور، نوشته احمد بن خلیل سُبکی شافعی مصری (درگذشته 1032ق) است. این اثر شرحی بر کتاب «التثبیت عند التبییت» نوشته جلال‌الدین سیوطی (849-911ق) با موضوع پدیده مرگ و ماجراهای گور، برزخ و قیامت است. متن «التثبیت» در فتح الغفور آمده است. احمد عبد المعین درویش پژوهش این اثر را انجام داده است.

سبکی در شرح خود کوشش نموده است تا جوانب مسائلی را که در منظومه سیوطی آمده است، گرد آورَد و مطالب گوناگون و پراکنده‌ای را که در لابه‌لای کتاب‌های دیگر دیده است، به شرحش بیفزاید. این افزوده‌ها در «فتح الغفور» فراوان آمده است و سبکی مراجعات بسیاری به آثار گوناگون داشته است که متأسفانه بعضي از این آثار به دست ما نرسیده و اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود. از‌این‌رو، محقق (احمد عبد المعین) نشانی آن مصدرها را در کتاب دیگری از سیوطی به نام «شرح الصدور بشرح حال الموتی و القبور» جستجو نموده و ثبت کرده است.‏

سبکی بحث‌های لغوی گسترده‌ای در معنایابی واژه‌ها و عبارت‌هایی مانند «بسم الله الرحمن الرحیم» انجام داده است.‏و به مناسبت عبارت‌های متن، متعرض فرقه‌های کلامی شده است.همچنین، از منابع حدیثی متعدد در احتجاج‌های خود بهره جسته است.‏

محقق، این کتاب را از چهار نسخه‌ خطی در «کتابخانه ازهریه» فراهم آورده استو در پژوهش خود، شرح حال کوتاهی از کسانی که نامشان در متن و شرح آمده است‏، نوشته است. همچنین نشانی احادیث را استخراج کرده و واژه‌های دشوار را معنا نموده است.‏

التثبیت عند التبییت

اثری از سیوطی (849-911ق) است که موضوع آن، رخدادهایی است که هنگام مرگ آدمی و درون گور و هنگام برزخ و روز رستاخیز بر او می‌گذرد.

سیوطی مباحث منظومه را در سه موضوع کلی که مربوط به «انسان مُرده»، «فرشتگان مرگ» و «روح» می‌شود، پیش برده است. این مباحث عبارتند از: وجوب ایمان به سؤال دو فرشته مرگ و ادله‌ای که از کتاب (قرآن) و سنت بر آن گواهی می‌دهد؛ شبهات منکران آزمایش و پرسش که در گور است، به همراه پاسخ به آنان و حکمشان؛ حکمتی که در سؤال از میت وجود دارد به ضمیمه دیدگاه‌های این مسأله؛ دستور پیامبر(ص) به آموختن پاسخ پرسش‌های دو فرشته مرگ؛ حکم تلقین مُرده پس از دفن او و مشروعیت درخواست ثبات برای او؛ اختصاص سؤال قبر به امت پیامبر(ص)؛ نحوه پرسش از کسی که به جهاتی دفن نشده است؛ استثناشدگان از پرسش؛ آرای گوناگون در سؤال فرشتگان و جنیان؛ پرسش و تلقین از کودکان و ابلهان؛ پرسش از کافران و کودکانشان و پرسش از منافقان؛ نام و صفات دو فرشته مرگ و نحوه پرسشگری آنان؛ تکرار و مدت پرسش و سرنوشت که ارواح در گور دارند.‏

ارزش علمی «التثبیت» از جهات گوناگونی نمودار است؛ این کتاب از جهت موضوع، به روز رستاخیز، که یکی از ارکان ایمان است، می‌پردازد و پدیده مرگ و آنچه بر آدمی در گور می‌گذرد، مداری است که بحث‌ها بر گِرد آن می‌چرخد. از جهت مصدر نیز، از مصادری چون قرآن، حدیث‌های نبوی (بویژه متواترات)، برخی از گفتارها و کردارهای پیشینیان (سلف) و پیشوایان و عالمان بزرگی مانند ابوحنیفه، طاووس، أبو نعیم، سفیان، طحاوی، لالکائی، قاضی عیاض، ترمذی، ابن عبدالبر، ابن عربی، نووی، ابن صلاح، بیهقی، ابن قیم و ابن رجب بهره می‌برد . سیوطی گاه، نقل قول‌هایی را از آثار این عالمان می آورد که برخی از آن‌ها، اکنون در دسترس نیست. این کار او، دریچه‌ای را به روی آرای ازدست‌رفته می‌گشاید.

این کتاب واسطه ارتباط میان دو نوشته دیگر است: یکی، «شرح الصدور بحال الموتی و القبور» است که رخدادهای پیش از مرگ و پیش از ورود به گور را دربردارد و دیگری، «البدور السافرة عن أمور الآخرة» است که رستاخیز آدمی و ورود به بهشت و دوزخ را پوشش می‌دهد. ازاین‌رو این منظومه، تکمیل‌کننده و تأکید‌کننده مطالب «شرح الصدور» و پیوند‌دهنده آن با «البدور السافرة» است. التبثیت به پرسش‌ها و شبهه‌هایی مانند «ادراک ‌نکردن و ندیدن نعمت‌ها و عذاب گور» که مخالفان درباره برزخ دارند و نیز، به برخی گفته‌های سست (مانند اینکه پرسش‌های رستاخیز به زبان سُریانی است) پاسخ می‌دهد. توجه عالمان به این منظومه و نوشتن شرح‌های متعدد بر آن، گویای جایگاه ممتاز این منظومه در میان آنان است.‏

شرح‌هایی که بر این کتاب نوشته شده است – افزون بر این شرح - عبارتند از: «شرح التثبیت عند التبییت» از سیوطی، «فتح المقیت فی شرح التثبیت عند التبییت» از سُبکی، «شرح أبی الحجاج یوسف القاسمی» (درگذشته ١٠٦٥ق)، «شرح أرجوزة التثبیت فی لیلة المبیت» یا «شرح التثبیت فی لیلة المبیت» از یوسف بن محمد بن علی بن یوسف بن محمد فاسی (درگذشته ١١١٥ق)، «جمع الشتیت فی شرح أبیات التثبیت» از صنعانی (درگذشته ١١٨٢ق)، «شرح أبی عبدالله محمد التهامی کنون» (درگذشته ١٣٣٣ق)، «ثمار التنکیت فی شرح أبیات التثبیت» از محمد صدیق حسن خان قنوجی (درگذشته 1307ق)، «شرحٌ على أرجوزة السیوطی» از محمد افندی غسانی و «شرح التثبیت عند التبییت» از حسن محمد کدالی».‏

نام کتاب در منابع، با عنوان‌های گوناگونی ثبت شده است: «التثبیت عند التبییت»، «التثبیت فی لیلة المبیت»، «التثبیت فی فتنة القبر»، «التثبیت فی زمن التبییت»، «التثبیت فی سؤال المبیت»، «التثبیت»، «منظومة القبور»، «منظومة سؤال القبر» و «أرجوزة فی سؤال القبر و فتنته».‏

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن کتاب
2. شهری، محمد بن عوض بن عبدالله، «اﻟﺘﺜﺒﻴﺖ ﻋﻨﺪ اﻟﺘﺒﻴﻴﺖ ﻟﻠﺤﺎﻓﻆ أﺑﻲ اﻟﻔﻀﻞ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺴﻴﻮﻃﻲ»، مجلة العلوم الشرعیة، شماره 41، شوال https://imamjournals.org/index.php/jis/article/view/846/759