الإجتهاد بین أسر الماضي و آفاق المستقبل

الإجتهاد بین أسر الماضي و آفاق المستقبل
پدیدآوران	فضل‌‌‎الله، محمدحسین (نويسنده)
ناشر	المرکز الثقافي العربي
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	2009م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الاجتهاد بين أسر الماضي و آفاق المستقبل، آخرین کتاب منتشرشده از‌ علامه سید محمدحسین فضل‌اللّه (معاصر)، پیش از وفات وی است. این کتاب دربردارنده‌ مجموعه‌ مقالات و گفتگوهای این عالم اندیشمند است که غالب آنها درباره اجتهاد و پاسخ‌های اجتهادی و معاصر به پرسش‌های معاصر و نظریه‌پردازی بـرای فـهم عصری و یافتن مبانی فکری و اجتهادی برای بازنگری در بخش‌هایی از فقه است‌ که دوران‌ جدید و تحولات مفهومی، نونگری در آنها را اقتضا می‌کند.

این کتاب در چهار بخش تنظیم شده اسـت: در بـخش نخست که ‌«اسلام‌ و زندگی» نام دارد، شش مقاله گنجانده شده است؛ به‌عنوان نمونه، مقاله نخست، به نقش دین در جامعه بشری - در سطح فردی و اجتماعی - می‌پردازد و می‌کوشد به این پرسش پاسخ گوید که دین چـه‌ کـارکردهای‌ مثبتی‌ در سطح اجتماعی دارد؟وی به قدرت‌ تفسیرگری‌ دین‌ نسبت به پرسش از پدیده‌های هستی و هم‌بستگی‌بخشی در سطح اجتماعی و تعالی روحی و آرامش‌بخشی و توازن‌بخشی میان فرد و جامعه و هویت مشترک بخشیدن به جامعه بشری‌، اشاره‌ مـی‌کند. بـخش عـمده‌ای از این مقاله به طرح شبهات‌ و پرسـش‌ها‌ دربـاره کـارکردهای منفی دین و پاسخ به این شبهات و پرسش‌ها اختصاص دارد‏.

بخش دوم این کتاب، با عنوان «اجتهاد و عصر کنونی» چند مقاله‌ را‌ در خود گنجانده کـه هـرکـدام‌ از‌ زاویه‌ای به‌ دشواری‌های‌ فهم‌ اجـتهادی شـریعت، مـعطوف است. این مقالات‌ عبارتند‌ از: «اجتهاد معاصر: رویکردها و کارکردها»، «نشانه‌های روش‌شناختی در تعامل با نص قرآن‌»، «اثر‌ زمان و مکان در اجتهاد» و «بحثی پیرامون‌ مـسائل عـلمی نـص و تأویل‌»‏.

در مقاله «اجتهاد معاصر: رویکردها و کارکردها»، به ضرورت‌های منجر به شکل‌گیری اجتهاد و آسیب‌های ناشی از بسته‌ شـدن‌ بـاب اجـتهاد در میان اهل سنت - که یکی از بزرگ‌ترین آسـیب‌های آن خـارج شـدن امامان اهـل‌بـیت(ع) از دایره مشروعیت رسمی حکومتی بود - اشاره می‌کند؛ اگرچه به تعبیر فضل‌اللّه‌ اجتهاد‌ در دایره شیعی متوقف نشده و با پویایی و ژرفا به حرکت خود ادامه داد و در دوران جدید بخش گسترده‌ای از عـلمای اهل سنت بار دیگر به اجتهاد روی آورده‌اند. فضل‌اللّه‌ با‌ ذکر‌ رویکردی که به بازنگری در‌ فقه‌ بر اساس‌ وضعیت عصر به کمک الهام‌گیری از روح اسلام فرامی‌خواند، بر آن است چنین ‌گونه‌ای از اجتهاد به الغـای نـص و هرج و مرج منجر‌ می‌شود‌؛ زیرا‌ انسان در استنتاج روح اسلام، مبنای ثابت و معقولی ندارد‌؛ چراکه فهم این روح به‌تناسب اختلاف ذهنیت‌هایی که به فهم و الهام‌گیری نص روی می‌آورد، متفاوت است‏.

بخش سوم، گفتگوهای اجتهادی‌، شامل‌ عـناوین زیـر است: عقل اجتهادی و نوشوندگی زندگی، مقاصد شریعت، رهیافت قاعده‌سازی و پیچیده‌سازی ثبات و تحول‌ در‌ فهم‌ نص قرآن، استنباط فقهی، دشواره‌ها و پرتوها، اجتهاد و امکانات نواندیشی در روش و قرائت نص و...

در گفتگوی نـخست، فـضل‌اللّه، علم فقه را همانند دیگر علوم‌، نیروهای‌ دایمی‌ و نوشونده فعال در عرصه بررسی متون و اندیشیدن در آنها متناسب با پویایی زمانه و تحولات می‌داند و می‌گوید‌: «پویایی زندگی‌ و تـحولات‌ آن، بـر فقیه ایجاب می‌کند تلاشی سـترگ و رنـجی سخت برای رصد واقعیت و اکتشاف‌ قدرت‌های‌ پویای متن متحمل شود که اکتشاف آن جز پس از استنطاق و بازخوانی متن، بر اساس سازوکارهای پیچیده‌ای که فقیه با هدف بررسی متن آن را‌ فـرا‌مـی‌گیرد، میسر نخواهد بود»‏.

بخش‌ چهارم کتاب، مجموعه شش گفتگو‌ درباره مسائل اجتهاد، تفسیر قرآن، روش اجتهادی امام خمینی(ره)، مسائل قدرت و مـسائل زنـان است. در گفتگو درباره «تفسير مـن وحي القرآن»، فضل‌اللّه شیوه تفسیری خود‌ را‌ تبیین می‌کند: «روشی که‌ در‌ این تفسیر در پیش گرفته‌ام، این است که قرآن را از رهگذر فضاهایی که قرآن در آن قرار دارد، بفهمم؛ یعنی قرآن را بـه‌عـنوان کتاب حرکت اسلامی و دعوت اسـلامی کـه خدا از‌ طریق‌ قرآن کریم، راه آن را به ما نموده است‏.

منابع مقاله

مرادی، مجید، «نقد و بررسی کتاب دشواری‌های روش‌شناسی اجتهادی فهم شریعت در بازخوانی اندیشه علامه سید محمدحسین فضل‌الله»، آینه پژوهش، بهمن و اسفند 1390، شماره 132، ص41 تا 54: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/898843