التحفة الناصرية

التحفة الناصریة

نام کتاب	التحفة الناصریة
نام های دیگر کتاب	کتاب التحفه الناصریه
پدیدآورندگان	نائيني اصفهانی، ابو القاسم بن محمد جعفر (نويسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه نويس)
زبان	عربی
کد کنگره	‏RIS‎‏ ‎‏779‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏2‎‏ت‎‏3‎‏
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	دانشگاه علوم پزشكی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1387 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE12479AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى:

«التحفة الناصرية» تاليف حكيم ابوالقاسم نائينى اصفهانى، از جمله نگاشته‌هاى طبى مختصرى است كه مؤلف آن را در شرح قانونچه تأليف محمود چغمينى به رشته تحرير درآورده است. مؤلف اين اثر را در سال 1276ق به رشته تحرير در آورده است. (التحفة الناصرية، ص398) و همان‌گونه كه خود گفته است آن را به ناصر الدين شاه قاجار هديه نموده است. (همان، ص5).

ساختار:

از آنجا كه اين اثر شرح كتاب قانونچه است ساختار آن هم همانند كتاب قانونچه مشتمل بر ده مقاله است و هر مقاله در چندين فصل طبقه‌بندى شده است؛ البته كتاب التحفة الناصرية شرح نه مقاله اول است و سخنى از مقاله دهم و شرح آن به ميان نيامده است، حتى مؤلف اشاره‌اى هم نكرده كه چرا از شرح اين قسمت از كتاب صرف‌نظر كرده است.

به هر حال اين اثر شرحى عربى و آميخته با متن است و مؤلف سعى كرده است با استفاده از منابع مهم طبى و نگاشته اطباى مشهور اين كتاب را شرح كند. مؤلف در اين اثر از قانون ابن سينا، شرح قانون حكيم على گيلانى، اشارات ابن‌سينا، شرح قانون قطب الدين شيرازى، شرح تجريد قوشجى، صحاح اللغه جوهرى، شرح قانون آملى، شرح كازرونى بر الموجز، كامل الصناعة اهوازى، كتاب المائة مسيحى و منابع متعدد ديگرى سود جسته است.

گزارش محتوا:

در مقدمه مختصر اين كتاب كه به قلم آقاى دكتر محمد مهدى اصفهانى نگاشته شده آمده است: «اين اثر اصولاً شرح قانونچه نيست، بلكه همانگونه كه مؤلف در مقدمه كتاب آورده اثرى است برگرفته از آثار علماء متقدم و دربردارنده برخى از تجارب حكماى متأخر.»

ولى آنچه مدعاى ما را تائيد مى‌كند و نشان مى‌دهد كه اين اثر نه تأليف مستقل بلكه شرح كتابى مختصر از كتب طبى است دو مطلب است:

اولاً مؤلف در مقدمه خود تصريح مى‌كند كه اين اثر شرح رساله‌اى است در طب و البته از آنجا كه اين شرح، شرحى مزجى و آميخته با متن است، متن و شرح چندان از هم متمايز نيست. ثانياً عباراتى را كه مؤلف شرح نموده عيناً عبارات كتاب قانونچه است.

قانونچه، نگاشته محمود چغمينى يكى از مهم‌ترين و مشهورترين كتب درسى طب سنتى است كه در محافل درسى تدريس و تدرّس مى‌شده از اين‌رو شروح بسيارى بر آن نگاشته شده است كه كتاب حاضر از آن جمله است.

شايد نتوان اين شرح را همانند مفرح‌القلوب حكيم اكبر ارزانى از شروح معتبر و مهم قانونچه دانست، ولى چند شاخصه مى‌توان براى اين اثر ذكر كرد:

1. اين شرح، شرحى نسبتاً مختصر است.

2. على‌رغم اختصار آن، اين شرح شرحى علمى است يعنى مؤلف سعى كرده مبانى و كليات طب را در قالب شرح قانونچه به رشته تحرير درآورد.

3. مؤلف در نگارش اين شرح از اقوال اطباء و كتب فراوانى استفاده نموده است و از اين‌رو مى‌تواند براى آشنايى با كلمات پزشكان نامدار مورد استفاده قرار گيرد.

مقالات عناوين به ترتيب با عناوين امور طبيعيه، علم تشريح، احوال بدن انسان (سلامت و بيمارى)، نبض و تفسير آن، تدبير تندرستان و بيماران، بيمارى‌هاى سر، بيمارى‌هاى سينه، كبد و اندامهاى درون قفسه سينه، بيمارى‌هاى بقيه اعضاء، بيمارى‌هاى كه تمام بدن را درگير مى‌كند (مثل تب‌ها) يا اختصاص به عضو خاصى ندارد (مثل بثور)، بيان شده است.

وضعيت كتاب:

نسخه خطى كتاب كه در كتابخانه مروى تهران نگه‌دارى مى‌شده توسط موسسه مطالعات تاريخ پزشكى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه علوم پزشكى ايران منتشر شده است.

كتاب فاقد پاورقى و فهرست است و تنها در ابتداى اين اثر مقدمه‌اى مختصر پيرامون محتواى كتاب به قلم آقاى دكتر محمد مهدى اصفهانى به رشته تحرير در آمده است.

منابع مقاله:

مقدمه و متن كتاب