علی‌نامه

‏علی نامه (منظومه‌ای کهن)
پدیدآوران	ربیع (نويسنده) بیات، رضا (مصحح) غلامی، ابوالفضل ( مصحح)
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1389ش
چاپ	1
شابک	‎978-600-203-001-6
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ع8 4641/5 PIR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

علی‌نامه، منظومه‌ای است کهن، از سراینده‌ای ناشناس، متخلص به ربیع (متولد 420ق)، سروده‌شده به سال 482ق، که با تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی، منتشر شده است.

از نام و نشان سراینده این منظومه، اطلاع چندانی در دست نیست؛ جز آنکه در چند موضع، گوینده نام و تخلص خود را «ربیع» و نام منظومه‌اش را «علی‌نامه» گفته است.

موضوع کتاب، بیان مناقب و مغازی امام علی(ع) و ذکر عقاید شیعی است و در آن، وقایع جنگ جمل و به‌گونه‌ای مفصل‌تر، جنگ صفین، با بیانی حماسی، به نظم کشیده شده است.

شاعر در آغاز هر بخش، به شیوه فردوسی، خرد و خردمند را می‌ستاید و در خلال موضوع اصلی، داستان‌هایی پراکنده نیز از کرامات و معجزات ایشان، بیان می‌کند.

این منظومه، چنان‌که سراینده خود تصریح کرده است، نخستین منظومه به زبان فارسی در نوع خود است؛ چنان‌که «خاوران‌نامه» ابن حسام خوسفی که بنا بر مشهور، نخستین حماسه شناخته‌شده شیعی محسوب می‌شود، حدود چهار قرن بعد از «علی‌نامه»، در روزگار تیموری، تدوین شده است. به همین دلیل، «علی‌نامه» از نظر تاریخ شعر و حماسه‌های شیعی، اهمیتی فراوان دارد و همان ‌گونه که «شاهنامه دقیقی»، نخستین حماسه ملی است، این کتاب نیز نخستین حماسه شیعی اثناعشری در زبان فارسی است.

این منظومه، در حدود دوازده هزار بیت دارد و در بحر متقارب سروده شده است و در آن نوادری از لغات و ترکیبات فارسی در اسلوبی کهن، به‌کاررفته است. لغات و ترکیباتی که گاه در فرهنگ‌ها، شواهد آن را به‌سختی می‌توان یافت.

از مطاوری گفتار گوینده و اشاراتی که به شاهنامه فردوسی کرده است، می‌توان دریافت شاهنامه را پیش چشم داشته است، اما آن را به این دلیل که «مغ‌نامه» و «دروغ» است، چندان نمی‌پسندد.

در متن این منظومه که در میان حماسه‌های منظوم فارسی، از لحاظ تاریخی، در کنار «گرشاسپ‌نامه» اسدی قرار می‌گیرد، ابیات استوار کم نیست، اما درعین‌حال، غلط‌های فاحش عروضی و فنی نیز در آن فراوان است. اینکه چه مقدار از این خطاها، مربوط به گوینده و چه مقدار، مربوط به کاتبان و نسخه‌نویسان است، جز با پیدا شدن نسخه‌های دیگر و مخصوصا کهن‌تر، قابل تشخیص نیست.

منابع مقاله

مؤمنی هزاوه، امیر، «معرفی اجمالی علی‌نامه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه پژوهش، مهر و آبان 1390- شماره 130، به آدرس: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/889233/