نخبة الفکر في مصطلح أهل الأثر

نخبة الفکر في مصطلح أهل الأثر
پدیدآوران	ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (نويسنده) آل اعوج سبر، عبد الحمید بن صالح (محقق) جرافی، محمد بن احمد ( مقدمه‌نويس) عمرانی، محمد بن اسماعیل ( مقدمه‌نويس) امیر، محمد بن اسماعیل ( نويسنده)
عنوان‌های دیگر	إسبال المطر علی قصب السکر ** ثمرات النظر في علم الأثر ** قصب السکر نظم نخبة الفکر
ناشر	دار ابن حزم
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1427ق - 2006م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر، نوشته احمد بن على بن محمّد بن حجر عسقلانى (۷۷۳-۸۵۲ق)، در دانش درایه و مصطلح الحدیث است. نویسنده هر آنچه را پیشینیان در این موضوع نگاشته‌اند، با ایجاز و اختصار بیان کرده است. این اثر به‌همراه سه رساله دیگر با نام‌های «ثمرات النظر في علم الأثر»، «قصب السكر نظم نخبة الفكر» و «إسبال المطر علی قصب السكر» نوشته محمد بن اسماعیل امیر، معروف به صنعانی (1182-1099ق) با تحقیق و پاورقی‌های «عبدالحمید بن صالح بن قاسم آل اعوج سبر»، در یک مجلد عرضه ‌شده ‌است.

نخبة الفكر، در یک نگاه، در پنج صفحه تنظیم و تدوین شده و شامل خبر، حدیث، سنّت، اثر، تقسیم خبر به متواتر و آحاد، تقسیم خبر واحد به مشهور، مستفیض، عزیز، غریب، صحیح، حسن، محفوظ، شاذ، معروف، منکر، متابع، شاهد، مختلف الحدیث، ناسخ و منسوخ، مردود، معلق، مرسل، معضل، منقطع، مدلّس، متروک، معلل، مدرج، مقلوب و همچنین، تعریف صحابی، تابعی و شناساندن انواع متن برحسب گوینده، تحمل حدیث، طبقات روات، جرح و تعدیل و معرفة الأسماء و الكنی است.

عسقلانی نخبة الفكر را به درخواست برخى نوشته و خود نیز جداگانه آن را شرح نموده است. ترتیب این کتاب، مبتکرانه است‏ و در آن از مؤلفان پیشین در این رشته علمی، به‌ویژه «ابن الصلاح» تقلید نشده است. ابن حجر، خود، آغازگر روش تازه‌ای در طرح مباحث مصطلح الحدیث است؛ او در نخبة الفكر ابتدا پیشینه علم مصطلح الحدیث را یادآوری‌ نموده ‌است، سپس، با تقسیم خبر به متواتر و آحاد و اقسام خبر واحد، مطالب را پی‌ می‌گیرد.

نویسنده، نخست، خبر واحد را به سه قسم (مشهور، عزیز و غریب) تقسیم می‌کند و پس از توضیح هریک، به تعریف صحیح، حسن، ضعیف و اقسام آن و نیز شاذ، محفوظ، معروف، منکر و... مى‌پردازد و با این شیوه، برخی از اقسام ذکر‌شده در مقدمه ابن الصلاح را با هم ادغام می‌کند و ترتیب برخى از انواع را به هم می‌زند؛ مثلاً نوع 61 (معرفة الثقات و الضعفاء) و نوع 63 (معرفة طبقات الرواة و العلماء) را که در آن کتاب آمده، به هم درآمیخته است. همچنین در مقدمه ابن الصلاح، مشهور، غریب و عزیز در نوع ۳۱ تا ۳۳ بحث ‌شده ‌است، ولى ابن حجر، شروع خبر واحد را با توجه به وضع سندى و یا بر مبناى تقسیم عددى راویان مرتب می‌کند‏. او در بیان اقسام ضعیف پس از اینکه آن را می‌شناساند، از حدیث موضوع آغاز می‌کند و بحث خود را با حدیث متروک و منکر و انواع دیگر ادامه می‌دهد.

وی در این کتاب به توضیح مطالب پیچیده‌ای که برای مبتدیان روشن نبوده است، می‌پردازد و به زیاداتی که بر آرای گذشتگان طرح ‌کرده ‌است، اشاره می‌نماید و مهم‌ترین مطالبی را که تا زمان وی در مصطلح الحدیث متداول بوده است، گردآوری می‌کند. کتاب ابن حجر برخلاف «مقدمه ابن الصلاح»، یک متن آموزشی است که از تفصیل‌ها و زوائد تُهی است. همچنین تنظیم، طبقه‌بندی و تدوین مطالب در کتاب ابن حجر به‌خوبی ارائه ‌شده ‌است؛ بدین‌گونه که ابن الصلاح در روش خود از حدیث صحیح و حسن آغاز می‌کند. سپس درباره متصل، موقوف و مرسل و پس از ارائه چند نوع، بحث معلق و مقطوع را مطرح می‌نماید، ولی در کتاب ابن حجر، ضعف سند در یک جا متمرکز است‏.

از مهم‌ترین شرح‌های نخبه، افزون بر شرح خود مصنف (نزهة النظر) می‌توان شرح‌های مراکشی، ابن صدقه، ابن همات و خرشی را برشمرد و همچنین ابن صدقه، طوفی، شمنی، طبلاوی و دیگران، آن را به نظم درآورده‌اند. افزون بر آن، ابن برکات شافعی متن نخبة الفكر را مختصر نموده و علامه آلوسی آن مختصر را شرح ‌کرده ‌است. نکته بسیار مهم و جالب درباره کتاب این است که عسقلانی آن را در سفر به مکه نوشته است؛ چنان‌که شاعری می‌گوید: «ألَّفَهَا الحَافِظُ فيی حَالِ السَّفَر وَ هوَ الشِّهابُ بنُ عَليٌّ الحَجَر»‏. ابن حجر خود می‌گوید: این متن، مهم‌ترین مسائل علوم حدیث را در بر می‌گیرد؛ مسائلی را چون تقسیم خبر از حیث طریقه‌های معین یا محصور، تعریف اصطلاح‌های متواتر، مشهور، عزیز، غریب، صحیح، حسن، مقبول، مردود و... همچنین، خاتمه‌ای را در معرفت طبقات روات، تولد و فوت آنان و سرزمین‌ها و احوالشان از حیث تعدیل و تجریح در بر دارد.‏

کتاب با شرحی از زندگی و نوشته‌های عسقلانی و صنعانی به‌همراه نمونه‌ای از نسخه‌های خطی و روش پژوهش آغاز می‌شود‏.

ثمرات النظر في علم الأثر

نوشته محمد بن اسماعیل امیر صنعانی (1182-1099ق) است. این کتاب به نقد و بررسی بخشی از کتاب «نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر» ابن حجر عسقلانى (۷۷۳-۸۵۲ق) که در دانش درایه و مصطلح الحدیث است، می‌پردازد. رابطه بدعت و عدالت در راوی، محور مباحث این کتاب است. او مدار روایت را بر صدق و ضبط راوی می‌نهد. ثمرات النظر، پبش‌تر کتاب‌شناسی شده است‏.

قصب السكر نظم نخبة الفكر

این اثر منظومه‌ای از محمد بن اسماعیل امیر صنعانی (1182-1099ق) است که نویسنده، کتاب «نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر»، نوشته ابن حجر عسقلانى (۷۷۳-۸۵۲ق) در دانش درایه و مصطلح الحدیث را به نظم درآورده است.

صنعانی، مباحثی را در تقسیماتی از انواع اخبار متواتر، آحاد، غریب، مقبول، مردود، مرفوع و موقوف و مقطوع و مباحثی در «علو و نزول»، «اقران و مدبج»، «روایت اکابر از اصاغر»، «شناخت راویان سابق، لاحق، مهمل، مبهم، ناسی و مسلسل» و نیز مباحثی در «صیغه‌های اداء و تحمل حدیث»، «شناخت راویان متفق، مفترق، مؤتلف و مختلف و متشابه»، «شناخت طبقات راویان و تراجم آنان و جرح و تعدلیشان» و «شناخت نام، کنیه، نسب، لقب و موالی راویان» و در آداب شیخ و شاگرد، صفت کتابت حدیث و انواع نوشتجات حدیثی ارائه ‌داده ‌است‏.

إسبال المطر علی قصب السكر

این کتاب اثر محمد بن اسماعیل امیر صنعانی (1182-1099ق) است که در شرح منظومه‌ای از خود نویسنده به نام «قصب السكر» نوشته ‌شده ‌است. نویسنده در «قصب السكر»، کتاب «نخبة الفكر في مصطلح أهل الأثر»، را به نظم درآورده است. صنعانی می‌گوید که مبانی و معانی «نخبة الفكر» را تحلیل و تبیین کرده است و با اختصارنویسی و فشرده‌گویی و وفاداری در بیان قاعده‌ها این کار را انجام‌ داده است‏.

منابع مقاله

مقدمه محقق و متن کتاب.