دستور دبیری

دستور دبیری
پدیدآوران	م‍ی‍ه‍ن‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍خ‍ال‍ق‌ (نويسنده) رض‍وی‌ ب‍ه‍اب‍ادی‌، ع‍ل‍ی‌ (مصحح)
عنوان‌های دیگر	متنی از قرن ششم هجری
سال نشر	1375ش
چاپ	1
موضوع	فن نگارش - متون قدیمی تا قرن ۱۴ - نامه نگاری فارسی - متون قدیمی تا قرن 14 - نثر فارسی - قرن 6ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	PIR۲۸۳۹/م۹۴د۵
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دستور دبیری؛ متنی از قرن 6 هجری، اثر محمد بن عبدالخالق میهنی (متوفی بین 576 و 585ق)، رساله‌ای است بی‌نام، در قواعد انشا و ترسل.

آنچه باعث اهمیت کتاب می‌شود، آن است که تا عصر مؤلف آن، کتابی که این‌گونه به مسئله دبیری و آداب و شرایط آن بپردازد، تألیف نشده است. نظامی عروضی که یک مقاله از چهار مقاله کتاب معروف خود را به دبیری اختصاص داده است، تنها به ذکر نکاتی کلی می‌پردازد که تمامی آن را می‌توان در چند جمله خلاصه کرد و هیچ‌گونه جنبه آموزشی - کاربردی ندارد. امام محمد غزالی نیز در «نصيحة الملوك»، چند صفحه‌ای را به این صناعت، اختصاص داده که بسیار مختصر و ناچیز است. بنابراین، کتاب حاضر را می‌توان نخستین کتاب فارسی دانست که درباره دبیری نوشته شده است و مطالب آن، برخلاف دو کتاب یادشده، کاملا آموزشی و کاربردی است.

این کتاب از نظر اشتمال بر لغات و اصطلاحات تاریخی و اجتماعی، یکی از منابع مهم زبان فارسی بشمار می‌آید. فهرست این اصطلاحات، در پایان کتاب و نیز فهرست مطالب کتاب، مؤید این معنی است.

مطالب کتاب در دو قسمت عرضه شده است. در قسمت اول که درباره «عنوانات» است، صحفه‌ای نیست که از نکات دستوری، تاریخی و اجتماعی، رسم‌الخطی و... خالی باشد. گاه این اطلاعات، مربوط به زمان کاربرد یک کلمه و سبب وضع آن است، مانند آنچه در صفحه 25 آمده و گاهی توضیح برخی از لغات در معنی اصطلاحی آن است (مانند: ملطفه، مؤامره، مواصفه، منشور خاص و...) که بسیار مفید و متضمن نکاتی تازه است.

قسمت دوم که قسمت نامه‌هاست، دربردارنده مطالبی مهم درباره بعضی از مشاغل دیوانی و وظایف متصدیان آن شغل‌هاست. در خلال این نامه‌ها، بسیاری از لغات و اصطلاحات دیوانی به ‌چشم می‌خورد که بعضی از آنها در کتب دیگر، نیامده است.

غیر از ارزش‌هایی که این کتاب از نظر تاریخی و اجتماعی دارد، از جنبه ادبی نیز کتابی درخور تأمل و دارای جایگاهی ویژه است. در قسمت اول کتاب، مطالب مهمی درباره رسم‌الخط، دستور زبان، زبان‌شناسی و بلاغت عنوان شده است که برای پژوهشگرانی که در دستور تاریخی و نیز سیر نظریه بلاغت مطالعه و تحقیق می‌کنند، بسیار مفید و کارآمد است.

منابع مقاله

مقدمه کتاب.