دیوان البسه

دیوان البسه
پدیدآوران	ن‍ظام‌ ق‍اری‌، م‍ح‍م‍ود ب‍ن‌ ام‍ی‍راح‍م‍د (نويسنده) مشیری، محمد (گردآورنده)
ناشر	المتحدة للطباعة
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1359ش
چاپ	0
موضوع	شعر کهن فارسی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دیوان البسه اثر محمود بن امیر احمد، معروف به نظام قاری (متوفی حدود سال‌های ٨٨٦ تا‌ ٨٩٣‌ق)، نقیضه‌ای طنزآمیز است که در آن از واژگان رایج در میان جامه‌دوزان و بافندگان سده ۹ هجری/ ۱۵ میلادی ایران، بهره گرفته شده و به اهتمام محمد مشیری منتشر شده است.

شاعر در این دیوان، از واژگان رایج در میان جامه‌دوزان و بافندگان دوره خود برای اشعار خویش بهره فراوان گرفته است. به گفته شاعر، وی به پیروی از بسحاق اطعمه که به طنز، توصیف غذاها را موضوع شاعری کرده بود، توصیف انواع جامه‌ها را موضوع شعر خویش قرار داد: «با خود اندیشه کردم که چون شیخ بسحاق [اطعمه] علیه الرحمة در اطعمه، دیگ خیال بر آتش فکرت نهاد، من نیز در البسه، اقمشه معانی در کارگاه دانش به بار نهم... فی‌الجمله، از او کشگینه و از ما پشمینه... اگر آنجا بورانی است، اینجا بارانی است...».

بهزادی طنز او را لباسی معرفی و در مقابل طنز طعامی بررسی می‌کند. میرزا حبیب اصفهانی نیز در مقدمه کوتاه بر دیوان البسه، فایده و هدف کتاب را حفظ، تفهیم و تعلیم لغات و اصطلاحات البسه ذیل اشعار مطبوع و ماندگار و دفع ملال می‌داند.

نظام قاری از نقیضه‌پردازانی است که دیوان او، سراسر نقیض اشعار شاعران معروف ادب فارسی درباره پوشاک و متعلقات آن است. وی در پرداخت دیوان خود، از سه نوع نقیضه لفظی، نقیضه صوری و نقیضه درون‌مایه‌ای بهره گرفته است و با استفاده از اصطلاحات خیاطی و جامه‌ها و پارچه‌ها و به شیوه‌ای طنزآمیز، به انتقاد از مسائل اجتماعی، اخلاقی، شغلی و گاه سیاسی می‌پردازد.

دیوان البسه شامل اشعار گوناگون و قطعات پراکنده، با مضامین جامه‌ها و خیاطی و رساله‌های منثور است. در این دیوان، با انواع و اقسام پوشیدنی‌ها و اصطلاحات رایج خیاطی آشنا می‌شویم، از این حیث، دیوان البسه فرهنگ پوشاک است و جزو منابع این رشته به شمار می‌آید.

نظام قاری در دیوان خویش برخی خلقیات و آداب و رسوم زندگی مردم زمان را از منظر پوشش تبیین می‌کند در کتاب او جز فواید مردم‌شناسی، برخی اطلاعات ادبی در اوصاف شعرا و نقد شعر آنان نیز دیده می‌شود.

در انتهای کتاب معنای برخی واژگان دشوار تحت عنوان «فرهنگ پاره‌ای لغات مشکل و تعبیرات دیوان البسه» ذکر شده است. همچنین اسامی رنگ‌های مشهور، انواع پوستین، لغات لاینحل و مشتبه دیوان البسه هم پس از آن آمده است.

منابع مقاله

ذوالفقاری، حسن، «دائرة المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. https://www.cgie.org.ir/fa/article/246714/