ارجانی، فرامرز بن خداداد

ارجانی، فرامرز بن خداداد

فرامرز بن خداداد بن عبدالله کاتب ارجانی، (زنده در قرن ششم یا پس از آن) نویسنده کتاب معروف «سمک عیار» است که یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های داستان‌پردازی در ادبیات فارسی می‌باشد.

نام

از داستان «سمک عیار» و مؤلف آن در هیچ کتاب دیگری ذکری نشده است و بنابراین همه اطلاعات موجود در این باب، از متن همین کتاب به دست آمده است. نام مؤلف یا جمع‌آورنده نسخه آن، در چندین جای کتاب ذکر شده و آن فرامرز خداداد است و در مقدمه جلد سوم، نام او به تفصیل بیشتر، «فرامرز بن خداداد بن عبدالله الکاتب الرجانی» آمده است. نام این مؤلف، با همین تفصیل و تصریح، در مقدمه ترجمه ترکی این کتاب که جلد دوم آن باقی‌مانده نیز مندرج است. اما این فرامرز خداداد در موارد متعدد، راوی اصل قصه را صدقة بن ابی‌القاسم معرفی کرده است که در مقدمه جلد سوم، نسبت او شیرازی آمده است.

عصر زندگی

زمان تألیف اصل قصه و جمع و تدوین این روایت و تاریخ ولادت و وفات نویسنده آن، هیچ یک معلوم نیست. تنها نکته موجود پیرامون تاریخ، آن است که در متن اصلی کتاب، اشعاری از شاعران قرن‌های پنجم و ششم هجری آمده است که از آن جمله، بیت‌هایی از ویس و رامین فخرگرگانی با قید نام شاعر و شعرهایی از مسعود سعد سلمان و قطران تبریزی و امیر معزی است و بر این اساس، می‌توان دریافت که شاعر، پس از این تاریخ می‌زیسته است.

از طرفی، از نام‌های خاص ترکی که در متن کتاب آمده است، مانند سمارق، سنجر، قیماز، قاورشاه، قزل ملک، ارغون، قیارق، قاورد و گورخان، گمان می‌توان برد که تاریخ تدوین قصه، پیش از اواخر دوره سلجوقی نیست.

آثار

تنها اثر ثبت شده از این نویسنده، همین کتاب «سمک عیار» می‌باشد. این کتاب، یکی از داستان‌های عامیانه فارسی است که قرن‌ها مایه سرگرمی و نشاط مردم این سرزمین در اوقات فراغت بوده و قصه‌گویان، هر یک، آنها را از استاد یا پدر خود آموخته و عمری برای مردمان شهر و ده، بازگو کرده وسپس این خدمت اجتماعی را به شاگرد یا فرزند خود، سپرده ودرگذشته‌اند.

منابع مقاله

کاتب ارجانی، فرامرز بن خداداد بن عبدالله، سمک عیار، پرویز ناتل خانلری، تهران، انتشارات آگاه، چاپ پنجم، 1362.

وابسته‌ها

سمک عیار

سمک عیار