المنهج التربوي الصوفي و العلمي عند الصوفيه

المنهج التربوي الصوفي و العلمي عند الصوفيه
پرونده:NUR.....J1.jpg
پدیدآوران	محمد داود، عبدالباری (نویسنده)
ناشر	مکتبة و مطبعة الإشعاع الفنیه
مکان نشر	اسکندریه
سال نشر	2002م
چاپ	اول
کد کنگره	‏

المنهج التربوي الصوفي و العلمي عند الصوفيه تألیف عبدالباری محمد داود، در این کتاب که از دو فصل تشکیل گشته، تلاش شده است تربیت در تصوف به کوتاهى بررسى و تا حدودى از این شیوه تربیتى اتهام‌زدایى شود. مطالب کتاب بیشتر نقل‌قول است و تحلیل در آن کمتر دیده مى‌شود. با توجه به محتواى کتاب، مناسب بود در نام کتاب واژه عملى گنجانده شود نه علمى، زیرا از سویى یک فصل کتاب دربارۀ کار در تصوف و نقش آن در رشد بشریت است و از سوى دیگر در کتاب از علم و تربیت علمى سخن به میان نیامده است مگر مطالبى که در فصل یکم دربارۀ روش شناخت از نگاه صوفیان آمده است. تربیت علمى را هرگونه تعریف کنیم، این مطالب را دربر نمى‌گیرد.

در فصل یکم ابتدا به تفاوت فلسفه با تصوف و فقه و کلام پرداخته شده است و پس از آن از مفهوم روش (منهج) به معناى عام و روش علمى به مفهوم خاص یاد شده است؛ سپس اصل بحث آغاز گشته است و در واکاوى موضوع اشاره شده است که روش تربیتى صوفیان، یااختیارى است و یا اضطرارى. در شرح روش اختیارى آمده است که این روش بر چهار اصل‌استوار است: گرسنگى، سکوت، بیدارى، عزلت. پس از شرح این ارکان، به روش اضطرارى پرداخته و توضیح داده شده است که گرچه در روش اختیارى اراده و خواست مرید دخیل است اما در روش اضطرارى اراده و خواست وى دخالت ندارد و این روش گونه‌اى جذبه است. در پایان یادآورى شده است که تربیت صوفیان برساخته بر پنج قاعده است: شناخت معبود؛ رضایت به آنچه هست؛ پایبندى به حدود شرعى؛ وفاى به عهد؛ صبر بر آنچه از کف رفت.

مطلب بعدى این فصل دربارۀ روش‌هاى شناخت از نگاه صوفیان است. نگارنده راه‌هاى شناخت در تصوف را دو گونه دانسته است: روش بررسى و حدس، روش مجاهده و ذوق یا همان کشف و شهود. پس از شرح کوتاه این دو روش، از ذوق در تصوف با تفصیل بیشتر یاد شده است.

عنوان فصل دوم، نقش صوفیان در رشد بشریت است و در شرح و شکافت آن ابتدا ضمن‌بحث و بررسى کار از منظر صوفیه، به مطالب زیر پرداخته شده است: مفهوم کار، شروط کار، دستمزد و کارگران، رابطه میان رشد مادى و معنوى، نقش صوفیه در رشد فراگیرى که در دفاع از اسلام و گسترش تبلیغات اسلامى و گسترش دانش و دعوت به وحدت اسلامى تجسم یافته است.

پس از این به فضیلت کار و کسب و تشویق به کار از نظر صوفیه پرداخته و اضافه شده است که صوفیان با محیط پیرامون خود برخورد مثبت دارند و از فسردگى و بیکارى دورى مى‌کنند.

نکته بعدى این فصل بررسى رابطه کار با توکل از دید صوفیان است و در آن یادآورى شده است که توکل از صفات مؤمنان و محل آن دل است و هیچ مغایرتى با تلاش ندارد.

• مطالعه کتاب ذیل نیز مفید است:

محمد شیخان، التربیه الروحیه بین الصوفیین والسلفیین (چاپ سوم: دمشق، دار قتیبه، 1428 ق/ 2007 م).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.