المنهج التربوي فى ثقافة الطفل المسلم

المنهج التربوي فى ثقافة الطفل المسلم
پدیدآوران	مصطفی، فهمیم (نویسنده)
ناشر	دارالفکر العربی
مکان نشر	قاهره
سال نشر	1423ق/2003م
چاپ	اول
کد کنگره	‏

المنهج التربوي فى ثقافة الطفل المسلم تألیف فهیم مصطفی؛ کتاب حاضر از جمله آثار کمابیش فراوانى است که در کشورهاى عرب دربارۀ آموزش دین به دانش‌آموزان نگاشته شده است.

در کشور ما این مهم به صورت تعینى به وزارت آموزش و پرورش اختصاص یافته است و تاکنون جز یکى دو عنوان کتاب - آن هم پیش از پیروزى انقلاب اسلامى - اثرى در این زمینه منتشر نگشته است. از آنجا که در کشورهاى عرب‌زبان این مقوله مطمح نظر است، سازمان تبلیغات اسلامى هم مجموعه‌اى با عنوان التربیه الاسلامیه براى استفاده در کشورهاى عرب چاپ و منتشر کرده است.

بارى روى سخن مؤلف کتاب با معلمان است و کوشیده است از مهم‌ترین مسائل مربوط به آشنایى افراد چهار تا پانزده‌ساله با مفاهیم و معارف اسلامى یاد کند. وى کتاب را در مقدمه و چهارده فصل سروسامان داده است.

در فصل نخست که ویژگى‌هاى برنامه تربیتى پرورش دینى کودک مسلمان خوانده شده است از نگرش تربیتى به ایجاد بینش دینى در کودک مسلمان، هدف‌هاى ایجاد بینش دینى در کودک، لزوم توجه تربیتى معلم به پرورش بینش در کودک، روش‌هایى که معلم براى موفقیت در پرورش بینش در کودک باید از آن‌ها پیروى کند، ویژگى‌هاى پرورش دینى کودک مسلمان، روش‌هاى پرورش دینى کودک مسلمان سخن رفته است.

عنوان فصل دوم، برنامه تربیتى در اسلام و پرورش دینى کودک است و در آن به مطالب ذیل اشارت رفته است: برنامه تربیتى در عبادات، برنامه اسلامى براى زندگى، فراگیرى برنامه تربیتى اسلام، برنامه تربیتى و رفتار کودک مسلمان، هدف‌هاى تربیتى در اسلام، کودک و نهادهاى تربیتى در اسلام.

کودک و مبانى تربیت دینى اسلام، موضوع فصل سوم است. در این فصل ابتدا به عناصر اصلى و مبانى تربیت کودک و رشد او در مهد کودک پرداخته شده است، آنگاه از مبانى تربیت دینى اسلامى در مهد کودک سخن رفته است و در پایان به اصول تربیت دینى اسلامى در دبستان اشاره شده است.

عنوان فصل چهارم، کودک مسلمان و عقیده و ارکان ایمان است و در شرح آن نخست از وظایف معلم و والدین نسبت به ایجاد و پرورش و تثبیت عقاید درست اسلامى در کودک یاد شده است؛ سپس به چگونگى تفهیم شهادتین به کودک و نیز چگونگى شرح و شکافت معناى ارکان ایمان و بیان تفاوت میان ارکان ایمان و ارکان اسلام پرداخته شده است.

عبادات و تربیت دینى کودک مسلمان در فصل پنجم بررسى و براى واکاوى موضوع، نخست از اهمیت عبادت در زندگى فرد مسلمان یاد شده است و در پى آن از طهارت، وضو، تیمم، نماز، زکات، روزه، حج یاد شده و به برخى از احکام آن‌ها پرداخته شده و از وظایف معلم و والدین نسبت به آموزش این عبادات و احکام سخن رفته است.

عنوان فصل ششم، قرآن کریم و احادیث نبوى در تربیت دینى کودک است. نگارنده در شرح و شکافت این بحث، ابتدا به قرآن کریم پرداخته و از اهمیت قرائت و حفظ و فهم آن براى کودک یاد کرده است و پس از آن صفات معلم قرآن کریم را برشمارده است؛ سپس از مبانى و اصول آموزش قرائت قرآن کریم و در پایان از روش‌هاى آموزش قرآن کریم سخن گفته است.

مؤلف در ادامه به احادیث نبوى روى کرده و معلوم داشته است که اصولاً چرا باید به کودک احادیث نبوى آموزش داده شود. وى پس از این، اصول آموزش احادیث نبوى به کودک را مطرح کرده است و از اهمیت آموزش احادیث نبوى در زندگى فرد مسلمان گفته است. اهمیت آموزش احادیث نبوى به کودک و روش‌هاى آموزش احادیث نبوى به کودک، بحث‌هاى دیگر این فصل است.

فصل هفتم دربارۀ آموزش سیره نبوى به کودک است و در شرح آن به مطالب زیر اشاره شده است: زندگى عرب پیش از اسلام، رهنمودهایى به معلم و والدین براى چگونگى آشنا کردن کودک با سیره نبوى، اشاراتى به سیره نبوى، گزیده‌هایى از سیره نبوى، گوشه‌هایى از دعوت‌هاى نبوى، نیم‌نگاهى به غزوه‌هاى نبوى، گزیده‌هایى از زندگى نبوى، درس‌هایى از زندگى رسول خدا (ص)، اشارتى به تأثیر اسلام بر زندگى عرب.

در فصل هشتم به مهارت‌هاى شناختى و تربیت دینى کودک مسلمان نظر شده است. نگارنده در شرح این موضوع، نخست از مهارت‌هاى پنج‌گانۀ فهم، فراگیرى، یادآورى، شنیدن، گفتگو، یاد کرده است؛ سپس به اصولى از مهارت‌هاى شناختى و آموزش کودکان براى به دست آوردن مهارت‌هاى شناختى پرداخته است. پرورش گرایش عملى در ضمن مهارت‌هاى شناختى و تحکیم مهارت‌هاى شناختى از راه آموزش خواندن و مهارت‌هاى شناختى و برنامه تربیت اسلامى دیگر بحث‌هاى این فصل است.

برنامه خودآموزى و تربیت دینى کودک مسلمان در فصل نهم واکاوى شده است و در توضیح آن ابتدا خودآموزى تعریف و به اهمیت آن اشارت رفته و از جایگاه معلم و اهمیت کتابخانه مدرسه در خودآموزى سخن رفته است؛ سپس از مطالعه و بررسى منابع یادگیرى و در پایان از مهارت خلاصه‌نویسى و تحقیق دانش‌آموزى یاد شده است.

مطالبى دربارۀ کتابخانه در مهد کودک و دبستان در فصل دهم، و بحثى دربارۀ فناورى آموزشى و رایانه و نقش آموزشى آن و به‌کارگیرى آن‌ها در برنامه‌هاى آموزشى تربیت اسلامى در فصل یازدهم؛ استفاده آموزشى از صدا و سیما در تربیت دینى کودک در فصل دوازدهم؛ هنرهاى نمایشى و تربیت دینى کودک مسلمان در فصل سیزدهم؛ و بازى و تربیت دینى کودک در فصل چهاردهم واکاوى شده است.

• منابعى دیگر براى مطالعه:

محمد داوودى، تربیت دینى (چاپ اول: قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383)؛ ابراهیم سلیم، منهاج الطفل المسلم (قاهره، دارالمشرق العربى، [بى‌تا])؛ على قائمى، پرورش مذهبى و اخلاقى کودک (چاپ سوم: تهران، امیرى، 1364)؛ احمدبن عبدالعزیز حلیبى، ثقافه الطفل المسلم (چاپ اول: ریاض، جامعه الامام محمدبن سعود الاسلامیه، 1419 ق)؛ سید مجتبى موسوى زنجان‌رودى، تربیت مذهبى کودک (چاپ اول: قم، میثم تمار، 1377).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.