التربية بالترغيب و الترهيب

التربية بالترغيب و الترهيب
پدیدآوران	نحلاوی، عبدالرحمن (نویسنده)
ناشر	دارالفکر آفاق معرفة متجددة
مکان نشر	دمشق
سال نشر	1429ق/ 2008م
چاپ	دوم
موضوع	قرآن -- اخلاق,اسلام و آموزش و پرورش -- جنبه‌های قرآنی,تربیت اخلاقی -- جنبه‌های قرآنی,اخلاق اسلامی ,روان‌شناسی تربیتی
کد کنگره	‏BP۱۰۳/۳/ن۳ت۴

التربية بالترغيب و الترهيب ، تألیف عبدالرحمن نحلاوی؛ نوشتار یادشده، پنجمین عنوان از مجموعه‌اى است با این فروست: من اسالیب التربیه الاسلامیه.

از مجموعه یادشده دست‌کم تاکنون پنج عنوان به چاپ رسیده است: التربیه بالآیات (چاپ اول: دمشق، بیروت، دارالفکر، 1409 ق/ 1989 م)؛ التربیه بالعبره (چاپ دوم: دمشق - بیروت، دارالفکر، 1418 ق/ 1997 م)؛ التربیه بضرب الامثال (چاپ اول: دمشق - بیروت، دارالفکر، 1409 ق/ 1989 م)؛ التربیه بالحوار (چاپ اول: دمشق - بیروت، دارالفکر، 2000 م).

براى آشنایى با عنوان یکم و سوم بنگرید به: بهروز رفیعى، کتاب‌شناسى توصیفى - تحلیلى تعلیم و تربیت در اسلام «گزیده منابع عربى» (چاپ اول: قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه - مرکز مطالعات تربیت اسلامى، 1381).

پدیدآورنده (1927-2001 م)، کتاب را در مقدمه و چهار فصل بسامان و قلمى ساخته است. پس از مقدمه و پیش از فصل یکم، در شرح آبشخورهاى دو روش تشویق کردن و بیم دادن، به پنج گروه از آیات قرآن کریم که این دو روش از آن‌ها برگرفتنى است اشارت رفته است.

در فصل یکم، ابتدا به معناى لغوى و قرآنى و تربیتى تشویق و تهدید یا بیم دادن پرداخته شده است؛ سپس به شروط موفقیت این دو روش و مثال‌هایى از مراحل اعمال آن‌ها در قرآن کریم اشاره شده است.

در فصل دوم به تقسیم‌بندى آیات و روایات نبوى دربارۀ تشویق و تهدید پرداخته شده است: اول به تهدید و ترساندن به عذاب دنیا که در سه مرحلۀ مقدمه، در معرض عذاب قرار گرفتن و ترسیدن و خشوع کردن، رهنمون ساختن به سوى هدف اشارت رفته است.

دوم، تشویق و تهدید به مرگ و فرشتگان مرگ که بشارت و بیم مى‌دهند... تهدید به مرگ هم داراى سه مرحله تمهیدى، رو به مرگ قرار گرفتن و ترسیدن، اشاره به هدف و حقیقت آن در زندگى است. تشویق به مرگ نیز از مقدمه، در شرف مردن و ترسیدن و اشاره به هدف تشکیل شده است.

سوم، تشویق و تهدید و ترساندن به رستاخیز و روز قیامت و روز حساب. این‌گونه تشویق و بیم دادن با عواملى پدید مى‌آیند که عبارت‌اند از: غافلگیر کردن و به ناگاه مواجه ساختن، احساس بى‌پناهى کردن و بازماندن از هر یار و یاورى مگر خداوند، سرزنش و تذکر دادن، مجازات و مقابله به مثل، ترساندن از راه توصیف عذاب.

پدیدآورنده در شرح و شکافت هریک از عوامل پنج‌گانه یادشده به مرحله مقدمه و عرضه و هدف، اشاره کرده است و گاه گونه‌هایى از این عوامل را نیز آورده است.

فصل سوم به واکاوى مهم‌ترین هدف‌هاى تشویق و تهدید اختصاص یافته است. در این فراز از کتاب نیز در شرح هر هدف به سه مرحله مقدمه و عرضه و هدف پرداخته شده است. هدف‌هاى برشمارده‌شده به شرح ذیل است: ترساندن از شرک ورزیدن به خداوند و فراخواندن به توحید و اخلاص براى خدا و پرهیز از عذاب؛ پرهیز از تکبر یا فخر فروختن به کفر و تعالى بر خدا؛ پرورش احساس مسئولیت نسبت به هر نیک و بدى که انجام مى‌دهیم؛ پرورش انسان براى به‌کارگیرى عقل و حواس؛ تربیت انسان به گونه‌اى که خداوند را به پاس نعمت‌هایش سپاس گوید و به فضل خداوند گردن نهد و از ناسپاسى دورى کند؛ تربیت انسان براى عمل به نیکى براى رضاى خدا؛ تربیت انسان به گونه‌اى که نسبت به دنیاى فانى زهد ورزد و براى حیات باقى آماده گردد؛ یادآورى عظمت خداوند و لزوم پیروى از شریعت و گردن نهادن به رهنمودهاى الهى.

فصل فرجامین کتاب، تحلیل روان‌شناختى و تربیتى روش تشویق و تهدید و آثار تربیتى آن‌ها عنوان گرفته است و در آن به تربیت عقلى و تربیت عواطف و احساسات پرداخته شده است. در شرح تربیت عقلى ضمن استناد به آیات آغازین سوره نبأ، به برهانى قرآنى اشاره شده و به تحلیل پدیده‌هاى روانى فراسوى تلاش عقلانى پرداخته شده است.

براى بازشکافت تربیت عاطفى و احساسى - برخلاف تربیت عقلى که کوتاه افتاده است - به‌تفصیل از مطالب زیر سخن رفته است: حکمت وجود عواطف و احساسات در انسان، کار عواطف و احساسات در انسان، تقسیم آن‌ها به بازدارنده و برانگیزنده، مفهوم تربیت عواطف و احساسات و مراحل آن، برخى از کارهاى عواطف و احساسات ربانى، نمونه‌هایى از عواطف ربانى (تربیت احساس ترس از خداوند، تربیت احساس خشوع در برابر خداوند، تربیت احساس محبت به خداوند).

گفتنى است در صفحه 37 کتاب آمده است: 3... حال آن‌که بعد از اولاً و ثانیاً باید مى‌آمد: ثالثاً.

• مطالعه منابع ذیل نیز پیشنهاد مى‌شود:

محمدرضا قائمى‌مقدم، روش‌هاى آسیب‌زا در تربیت از منظر تربیت اسلامى (قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1382)؛ مجید رشیدپور، روش‌هاى تربیتى (تهران، انجمن اولیا و مربیان جمهورى اسلامى ایران، 1370)؛ عبدالرحمن نحلاوى، اصول التربیه الاسلامیه و اسالیبها فى البیت والمدرسه والمجتمع (بیروت، دارالفکر، 1987 م)؛ عثمان قدرى مکانیسى، من اسالیب التربیه فى القرآن الکریم (بیروت، دار ابن‌ حزم، 1429 ق)؛ حسین جرن و محمود جلو، اسالیب التشویق والتعزیز فى القرآن الکریم (چاپ اول: بیروت، مؤسسه الرساله، 1414 ق/ 1994 م)؛ على قائمى، جایگاه روش‌هاى تنبیه در تعلیم و تربیت (تهران، فیض کاشانى، 1373)؛ کبرى (فرشته) کاشانیها، تشویق و تنبیه از نگاه قرآن (تهران، رامین، 1377)؛ داود حسینى، جایگاه تشویق و تنبیه در اسلام (قم، مرکز پژوهش‌هاى اسلامى صدا و سیما، 1381).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.