التربية المستمرة و تعليم الكبار رؤية إسلامية

التربیة المستمرة و تعلیم الکبار رؤیة إسلامیة
پرونده:NUR.....J1.jpg
پدیدآوران	[[]] (نویسنده) [[]] (محقق) [[]] (مترجم)
کد کنگره	‏

التربیة المستمرّة و تعلیم الکبار رؤیة إسلامیة ؛ تألیف ایوب دخل‌الله، در نوشتار حاضر به موضوعى بدیع و بسیار مهم نظر شده است. با آن همه پافشارى‌هاى کتاب و سنت بر ارزش علم و تعلیم و تعلم، هنوز فراوانند مسلمانانى که حتى خواندن و نوشتن نمى‌دانند و نیز اصل استمرار آموزش در میان مسلمانان بر زمین مانده است. آموزش بزرگسالان در اسلام دو ویژگى مهم دارد: مردمى و دموکراتیک است؛ الزامى است یعنى آموختن و اعمال واجبات بازبسته به آموزش دین است (ص 7).

آموزش بزرگسالان و نیز آموزش مستمر از لوازم پیشرفت در جهان امروز است و آشنایى با تجربه‌هاى اسلامى در این زمینه اهمیت فراوان دارد. از این‌رو پدیدآورنده در پى واکاوى این مهم در تاریخ فرهنگ و آموزش در اسلام برآمده است. وى کتابش را در مقدمه و چهار فصل بسامان ساخته است.

در مقدمه به اهمیت موضوع اشاره شده است. در فصل یکم که تربیت مستمر و آموزش بزرگسالان در پرتو تعالیم اسلام عنوان گرفته است از جمله به موارد ذیل پرداخته شده است: در سال‌هاى اخیر به تربیت مستمر و آموزش بزرگسالان توجه بیشترى شده است، مفهوم امى در لغت و اصطلاح، مفهوم بزرگسال در اسلام، آموزش و تکلیف متلازم‌اند، رابطه تبلیغ و آموزش بزرگسالان، رابطه عبادت و تعلیم بزرگسالان، آموزش بزرگسالان و عبادت به معناى خاص، آموزش بزرگسالان و عبادت به معناى عام، آموزش بزرگسالان فریضه‌اى اسلامى، هدف‌هاى تربیت مستمر و آموزش بزرگسالان در اسلام (هدف‌هاى فردى: بعد جسمى، بعد عقلى و فکرى، بعد روحى، هدف‌هاى اجتماعى).

عنوان فصل دوم، روش‌هاى آموزش بزرگسالان در اسلام است. نگارنده در شرح و شناخت‌این مطلب نخست از مفهوم عام و خاص روش یاد کرده است و به ضرورت روش در فرآیند آموزش اشاره کرده است؛ سپس روش‌هاى آموزش بزرگسالان را به سه گروه تقسیم و هر گروه را به‌شرح آورده است: روش‌هایى که تعاملى و دوجانبه‌اند و معلم و شاگرد هر دو در فرآیند تعلیم و تعلم مشارکت مى‌جویند (بحث و مناقشه، مناظره، مکاتبه)؛ روش‌هاى خودآموزى که در آن‌ها شاگرد خود به فراگیرى مى‌پردازد و معلم او را آموزش نمى‌دهد یا نقش‌او بسیار محدود است (خواندن، مباحثه، تکرار و تمرین، سفر علمى)؛ روش‌هاى القایى‌که بیشتر بر نقش و فعالیت معلم متمرکزند (تلقین و تکرار، سخنرانى، املا، سرمشق بودن، داستان‌سرایى).

فصل سوم به بررسى نهادهاى آموزش بزرگسالان در اسلام اختصاص یافته است. نویسنده ضمن اشاره به فرازمانى و فرامکانى بودن آموزش در اسلام، یادآور شده است که پیشرفت فرهنگ و تمدن در جامعه اسلامى و نیازهاى خاص مترتب بر آن وجود نهاد آموزشى چون مدرسه را ضرورى ساخت اما پیش از ایجاد مدرسه در جهان اسلام مراکز دیگرى براى تعلیم و تعلم پدید آمد که در این فصل به شرح و شکافت آن‌ها پرداخته شده است: مکتب، خانه‌هاى خاص عالمان، مساجد، کاخ‌ها، کاغذفروشى‌ها، کتابخانه‌هاى عمومى و خصوصى، رباطها، زاویه‌ها، خانقاه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس.

عنوان فصل فرجامین کتاب، گونه‌هاى مختلف آموزش بزرگسالان در پرتو ویژگى‌هاى تربیت اسلامى است. سرآغاز این بحث، اشارتى است به نسبت میان تعلیم و تربیت و در آن آمده است که در اسلام به دشوارى مى‌توان تعلیم و تربیت را از یکدیگر جدا دانست از جمله دلایل این امر اشتراک این دو مفهوم در ویژگى‌هاى ممیزه است. پس مى‌توان گفت ویژگى‌هاى ممیزه تربیت اسلامى وجه اشتراک انواع مختلف آموزش بزرگسالان در اسلام است.

پس از این به ویژگى‌هاى ممیزه تربیت اسلامى پرداخته شده است (ربانى بودن، فراگیرى، متوازن بودن، جمع میان علم و عمل، فردى و اجتماعى بودن، آزادى، روزآمدى در عین حفظ اصالت).

مؤلف پس از شرح ویژگى‌هاى یادشده که وى آن‌ها را از مبانى تربیت اسلامى دانسته است (ص 151، 163) انواع پنج‌گانه آموزش بزرگسالان را به شرح ذیل پیش‌رو نهاده است: آموزش عمومى، آموزش براى خدمت (کارمندى)، آموزش فنى و حرفه‌اى (شغلى)، آموزش خودآموزى، آموزش عالى مستمر.

یادکردنى است در فصل سوم که به نهادها و مراکز آموزشى پرداخته شده است، از رصدخانه‌ها و تأسیسات آموزشى آن‌ها، دارالحکمه، دارالعلم، دارالقرآن، دارالحدیث، دارالقرآن والحدیث، مربد سخن نرفته است.

• مطالعه منابع ذیل نیز مفید است:

محمود قمبر، دراسات تراثیه فى التربیه الاسلامیه، 3 جلد (چاپ اول: قطر، دارالثقافه، 1985-1992 م، جلد سوم، بحث سوم)؛ احمد شلبى، تاریخ آموزش در اسلام (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1361).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.