ابومعشر قطان، عبدالکریم بن عبدالصمد

ابومعشر طبری، عبدالکریم بن عبدالصمد بن محمد بن علی قطّان شافعی ‌
نام کامل	عبدالکریم بن عبدالصمد بن محمد؛
نام‌های دیگر	ابومعشر طبری، عبدالکریم بن عبدالصمد بن محمد بن علی قطّان شافعی؛
لقب	قطانی؛
تخلص	ابومعشر طبری، ابومعشر قطانی؛
نسب	طبری؛
نام پدر	عبدالصمد بن محمد بن علی بن محمد قطّان؛
محل زندگی	ایران، حجاز؛
رحلت	د478ق؛
مدفن	مکه (محل وفات)؛
دین	اسلام؛
مذهب	‌ شافعی؛
پیشه	مقری، مفسر، محدث؛‌
اطلاعات علمی
درجه علمی	مقری، مفسر، محدث؛
اساتید	ابوالقاسم زیدی، ابوعبدالله کارزینی، احمد بن سعید ابن نفیس، اسماعیل بن راشد حدّاد، حسین بن محمد اصفهانی، عبدالرحمن بن حسن رازی، قاضی ابوالطیب طبری، ابوعبدالله ابن نظیف، عبدالله بن یوسف تنیسی، ابونعمان تراب بن عمر؛
مشایخ	‌‌ ابوعلی اهوازی؛ ‌
معاصرین	ثعلبی؛ ‌
شاگردان	حسن بن خلف بن بلیمه؛
برخی آثار	1- عیون المسائل، 2- التلخیص؛

ابومَعْشَرِ طَبَری، عبدالکریم بن عبدالصمد بن محمد بن علی قطّان شافعی (د478ق/1085م)، مقری ایرانی تبار ساکن مکه.

در آثار مؤلفان تا اواسط سده 8ق چنانکه باید، شرحی از زندگی وی داده نشده است.

سفرها، مشایخ، اساتید، اجازه روایت

تنها می‌دانیم که وی سفرهایی به نقاط مختلف عراق، شام، مصر و حجاز داشته و از شیوخ آن سرزمین‌ها دانش آموخته است. وی قرائت را از استادانی مانند ابوالقاسم زیدی، ابوعبدالله کارزینی، احمد بن سعید ابن نفیس، اسماعیل بن راشد حدّاد، حسین بن محمد اصفهانی و عبدالرحمن بن حسن رازی فراگرفت و اجازه روایت بسیاری قرائات را از ابوعلی اهوازی دریافت کرد.

تدریس قرائت، شاگردان

ابومعشر در مکه به تدریس قرائت پرداخت و مدت‌ها طالبان، از نقاط مختلف جهت فراگیری نزد او می‌آمدند. در این میان وی شاگردانی تربیت کرد که برخی چون حسن بن خلف بن بلیمه خود از علمای قرائتند.

استماع حدیث، اقراء، تدریس علوم حدیث

ابومعشر در سفرهایش، علاوه بر قرائت به استماع حدیث نیز می‌پرداخته و در مکه علاوه بر اقراء به تدریس علم حدیث هم اشتغال داشته است. در بین استادان وی در حدیث نام قاضی ابوالطیب طبری، ابوعبدالله ابن نظیف، عبدالله بن یوسف تنیسی و ابونعمان تراب بن عمر دیده می‌شود.

راویان

در شمار کسانی که از او حدیث شنیده‌اند، نیز می‌توان ابوبکر محمد بن عبدالباقی، ابراهیم بن احمد صیمری، ابونصر احمد بن عمر غازی، محمد بن مسبح فضّی و حسن بن عمر طبری را نام برد.

آثار

ابومعشر، مسند احمد بن حنبل و تفسیر روایی نقاش را از طریق ابوالقاسم زیدی و تفسیر ثعلبی را با عنوان الکشف و البیان-چنانکه گفته شده-از شخص مؤلف روایت کرده است.

همچنین اسنوی به آگاهی وی بر فقه اشاره کرده است.

به هر روی آنچه نام ابومعشر را مشهور ساخته، آثار وی در علم قرائت است.

او در اثر مهمش التخلیص، 8قرائت را در نظر داشته است، اما در کتاب دیگرش الجامع با حذف قرائت یعقوب، تنها به 7 قرائت مشهور پرداخته است. وی به قرائات شاذ هم نظر داشته و در این باب کتابی نوشته بوده است.

نام ابومعشر به سرعت، حتی به مغرب اسلامی راه یافت و در طول قرون می‌توان نشانه‌های رواج روایات و آثار او را در اسانید مشرق و مغرب یافت.

تنها اثر چاپ شده ابومعشر:

1- الاحادیث السبعه المرویه عن ابی حنیفه،

یک جزء مشتمل بر چند حدیث از صحابه، به روایت ابوحنیفه است که کتانی اسانید آن را ضعیف و غیرقابل اعتماد دانسته است. به گفته زرکلی این کتاب به چاپ رسیده است.

آثار خطی

از آثار خطی اوست:

1.التلخیص،

در قرائات هشتگانه که مؤلف پس از ذکر طرق و اسانید خود، به برخی کلیات علم قرائت پرداخته و سپس اختلاف و اتفاق قراء هشتگانه را در سراسر قرآن بیان داشته است. ابن جرزی در النشر از این اثر سود جسته و طرق روایی خود را به آن ذکر می‌کند. از این اثر نسخه‌ای در برلین موجود است؛

2.الجامع فی القرائات یا سوق العروس،

که در آن حدود 1550طریق روایت از قراء هفتگانه ثبت شده و از نظر جمع کردن طرق مختلف قرائات کم‌نظیر است. از این کتاب نسخه‌هایی در کتابخانه‌های برلین و مکرم مصرو غیر آن موجود است؛

3.عیون المسائل،

در تفسیر، نسخه‌ای کهن از آن که در 574ق کتابت شده، در دارالکتب مصر موجود است؛

4.مختصر فی افراد قراءات الامام ابی عمرو ابن‌العلاء،

که نسخه 25 برگی آن در کتابخانه چستربیتی یافت می‌شود.

از ابومعشر کتب دیگری نیز برشمرده‌اند که در حال حاضر نسخه‌ای از آن‌ها در دست نیست، از آن جمله‌اند:

الدرر، در تفسیر، الرشاد فی شرح القراءات الشاذه، طبقات القراء و کتاب العدد. ‌. ‌

منابع مقاله

حاج منوچهری، فرامرز، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.