ابن ایاز، حسین بن بدر

ابن ایاز
نام کامل	ابن اِیاز، ابومحمد جمال‌الدین حسین بن بدر بن ایاز
نام پدر	بدر
رحلت	681ق‌
اطلاعات علمی
اساتید	سعد بیانى،
مشایخ	ابن قبیطى
شاگردان	عزالدین قواس، تاج‌الدین بن سباک
برخی آثار	الإسعاف في الخلاف‌، المأخذ المتّبع‌، المحصول في شرح الفصول الخمسین‌،

ابن اِیاز، ابومحمد جمال‌الدین حسین بن بدر بن ایاز (متوفای 681ق‌/ 1282م‌)، از علمای نحو.

تحصیلات، اساتید

از زندگى او هیچ نمى‌دانیم‌. کسانى که او را دیده‌اند، نیز اطلاع روشنى از احوال او نداده‌اند. شرف دمیاطى (متوفای 705ق‌/1306م‌) که در 650ق‌/1252م در بغداد بوده‌، او را در زی سپاهى‌زادگان دیده است که نزد سعد بیانى علم نحو مى‌آموخته است. حتى ابن فوطى که ظاهراً نزد او شاگردی مى‌کرده‌، چیزی از احوالش نقل نکرده است‌، تنها یک بار مى‌گوید که القوّاس موصلى در خدمت «شیخنا» نحو خوانده است. اندکى بعد صفدی مى‌نویسد که وی استاد صرف و نحو (العربیة) در مدرسه مستنصریه بغداد بود. سیوطى نیز به استناد گفته ابن رافع در تاریخ بغداد همین سخن را تأیید کرده‌، مى‌گوید: او مردی نرم خوی و در علم صرف و نحو یگانه زمان بود. سیوطى‌، سپس قول چند تن از بزرگان را در شرح اطلاعات نحوی او برمى‌شمارد. وی در علم حدیث نیز دستى داشت و از شیوخ این علم اجازت یافته بود، به‌خصوص مى‌دانیم که نزد ابن قبیطى «یک جزء، حدیث استماع‌» نمود. با این‌همه ابن ایاز از روایت حدیث خودداری مى‌کرد.

شاگردان

از میان شاگردان او تنى چند در شمار مشاهیر درآمده‌اند، از آن جمله عزالدین قواس و نیز به گفته مصطفى جواد، تاج‌الدین بن سباک است.

آثار

آثار ابن ایاز را - که عموماً در علم نحو و بیان، اختلاف مکاتب آن است - مى‌توان به دو دسته تقسیم کرد: 1. تألیفات مستقل‌، 2. شروح‌. از نوع اول 4 کتاب به او نسبت داده‌اند که عبارتند از: الإسعاف في الخلاف‌، المأخذ المتّبع‌، مسائل الخلاف و قواعد المطارحة. از نوع دوم، 3 کتاب شناخته شده است‌: المحصول في شرح الفصول الخمسین‌، تألیف ابن معطى‌؛ شرح التصریف‌، تألیف ابن مالک و نیز شاید شرح تصریف الأفعال‌. آن‌چه از این آثار اینک در دست است‌، عبارت است از: قواعد المطارحة که آن را المطارحة یا فقط القواعد نیز گفته‌اند. از این کتاب 2 نسخه شناخته شده است. از 3 تألیف دیگر هنوز نسخه‌ای یافت نشده است‌. از شروح او، کتاب المحصول بسیار شهرت داشته و اینک نسخ متعددی از آن در دست است. شرح کتاب التصریف ابن مالک نیز در دست است. همچنین در کتابخانه تیموریه اثر مجهول‌المؤلفى تحت عنوان تصریف الأفعال وجود دارد که در حاشیه آن شرحى از ابن ایاز آمده است. این اثر شاید غیر از تصریف ابن مالک باشد.

منابع مقاله

محمدزاده، رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.