مبانی تصمیم‌گیری استراتژیک امام خمینی(س)

مبانی تصمیم‌گیری استراتژیک امام خمینی(س)
پدیدآوران	فروتنی، زهرا (نویسنده)
ناشر	پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، معاونت پژوهشی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1387
موضوع	امام خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، 1368-1279--مدیریت(اسلام) کشورداری رهبری
کد کنگره	‏۱۵۷۶DSR/ف۴۵م۲ ۱

مبانی تصمیم‌گیری استراتژیک امام خمینی(س)، تألیف دکترزهرا فروتنی(متولد 1344ش)

بی‌تردید حضرت امام خمینی، این بزرگ مرد تاریخ اسلام و ایران، یکی از الگوهای موفق مدیریتی در عصر کنونی است که اندیشه و پژوهش در سیره عملی و نظری ایشان می‌تواند در عرصه تصمیم گیری های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی راهگشا و چاره ساز باشد.

هوشمندی، تقوا، خلوص نیت، شهامت و شجاعت، دقت، پرهیز از شتاب‌زدگی و حرکت انفعالی، قاطعیت، عدم هراس از مواجهه با خطرها و تهدیدها،خودباوری، زیرکی و هوش و فراست امام، و جلب رضایت الهی و عمل به تکلیف در کنار پشتکار و اراده آهنین آن حضرت،تصمیمات آن بزرگوار را به تصمیماتی بی بدیل، تاریخی و سرنوشت ساز مبدل ساخت. پارادایم و جهان‌بینی توحیدی نقطه متعالی، مرکز ثقل و سکوی نگرش امام خمینی به مفاهیم و پدیده هاست؛ از این رو، اندیشه و عمل امام نیز، یک کل منسجم و یکپارچه ای است که می‌تواند با دیدی سیستمی و از زوایای مختلف مورد مطالعه و بررسی عمیق قرار گیرد.

کتاب حاضر که حاصل یک پژوهش علمی است، به تصمیمات استراتژیک (راهبردی) حضرت امام خمینی در قلمرو زمانی 68-1357 و مطالعه علمی و تحلیل محتوای کمّی آن‌ها اختصاص یافته است و حاصل آن استخراج دو الگوی جامع و فرآیندی از ویژگی‌های تصمیم گیری راهبردی امام خمینی است.

روش تحقیق مورد نظر در این پژوهش «تحلیل محتوای کمی» است و مسأله اصلی تحقیق نیز عبارت است از: «طراحی و تبیین الگوی تصمیم گیری راهبردی امام خمینی و مقایسه آن با برخی از الگوهای تصمیم گیری راهبردی در مدیریت نوین». براساس یافته‌های علمی این تحقیق، تصمیم‌های راهبردی امام خمینی مبتنی بر تصمیم گیری حکیمانه است. طبق این الگو دو بعد شناخت از موضوع (پایه واقع گرایی) و پایبندی به اصول و مبانی ارزشی (پایه آرمان گرایی و حقیقت گرایی) در نقطه اوج خود قرار دارند؛ از این رو می‌توان چنین استنتاج نمود که حضرت امام خمینی در اتخاذ تصمیم‌های راهبردی خویش، یک آرمان گرای واقع بین بوده اند.

تصمیم گیری یک فرآیند رفتاری آگاهانه است که از رفتار و ویژگی-های اجتماعی و شخصی متکی بر ریشه‌های اعتقادی و ارزشی تأثیر می‌پذیرد و شامل یک انتخاب از میان دو یا چند راه کار، با دیدگاه حرکت به جلو و آینده نگری است، به طوری که بتواند منافع مورد نظر سازمان را تأمین نماید.

مفروضات اساسی مدل حکیمانه در تصمیم گیری عبارتند از: هستی-شناسی، انسان شناسی، شناخت شناسی، روش شناسی.

پروژه‌های تحقیقاتی انجام شده در سیره مدیریتی امام خمینی:

امام خمینی و مدیریت تحول: شامل تحول در آموزش وپرورش،تحول در دانشگاه و دانشجویان، تحول در حوزه و روحانیت، تحول در مطبوعات و کتاب، تحول در رسانه‌های دیداری و شنیداری.

امام خمینی و نظارت و کنترل: یافته‌های این تحقیق مؤید آن است که مقوله نظارت و کنترل بیرونی در سیره امام در کنار نظارت و کنترل درونی از جایگاه مهمی برخوردار است. در مقوله نظارت و کنترل درونی از نظر امام، شاخص «کنترل و تسلط بر نفس» دارای شدت بیشتری بوده است.

امام خمینی و قدرت و سبک های رهبری: توجه به پیروان و مدیریت آنان و اطاعت پیروان از رهبر با بصیرت بالا مورد توجه خاص حضرت امام بوده است.

امام خمینی و انگیزش و ارتباطات: در بحث انگیزش امام به یک بعد از ابعاد مدیریتی عنایت بسیار زیادی داشته اند و آن زمان شناسی است. نکته بعدی در انگیزش، تنوع مؤلفه ها و ساختار سخنان حضرت امام است. بحث ارتباطات ایشان نیز مبانی ارتباطی چون سؤال-برانگیزی، روشن گری، نکته پردازی، مزاح و جدیت تا خودباوری، هم-دردی و غیرت انگیزی و در نهایت قانون گرایی را دربرمی‌گیرد.

امام خمینی و مدیریت بحران: شامل سه مرحله قبل از بحران،حین بحران و پس از بحران می‌باشد. امام قبل از بروز بحران، آن را پیش‌بینی و برای جلوگیری از بروز آن چاره اندیشی می کردند. در مرحله دوم امام همزمان به مهار بحران و مقابله با آن می پرداختند و در مرحله سوم امام ابتدا از مردم می‌خواستند که بحران را تمام شده تلقی نکنند و سپس ایشان به بهره برداری از نتایج بحران به نفع اهداف نهضت اسلامی و تبدیل آن به فرصت می پرداختند.

امام خمینی و سیاست گذاری: عناصر اصلی تشکیل دهنده سیاست گذاری امام عبارتند از:

ا- ترسیم آرمان ها، اهداف و ایده ها؛ 2- هدایت و راهنمایی؛ 3- روشن گری؛ 4- تبیین مصالح، منافع و خواسته‌های مردم؛ 5- شناسایی و تعریف نهادها جهت حفظ و قوام؛ 6- تقویت یا تأسیس نهادها و هماهنگی و سازمان دهی؛ 7- ارزیابی و کنترل.

امام خمینی و مدیریت توسعه: امام توسعه را فرآیندی تکاملی و همه-جانبه به منظور اصلاح و نوسازی جامعه متناسب با نظام ارزشی اسلامی برای تحقق سعادت معنوی افراد انسانی می دانند و هر دو جنبه معنوی و جسمانی را مورد توجه قرار می دهند.

امام خمینی و مدیریت تفاوت ها و تضادها: امام در فرمایشات خود به انواع تضادها اشاره می‌کنند که بر اساس تجزیه و تحلیل‌های به عمل آمده این تضادها به پنج سطح اصلی تقسیم می‌شود: 1- سطح فردی(درون فردی- بین فردی)، سطح گروهی(درون گروهی- بین گروهی)، سطح سازمانی(درون سازمانی- بین سازمانی)، سطح ملی(درون کشوری- بین کشوری)، سطح جهانی(تضاد اسلام با کفر.)

امام خمینی و ویژگی‌های مدیر: ویژگی خدمت‌گزاری بالاترین سهم از سبک رابطه گرایی امام را به خود اختصاص داده است.سبک وظیفه-گرایی امام نیز دارای 4 ویژگی است که عبارتند از،1- تبیین وظایف و اختیارات؛ 2- قانون گرایی؛ 3- شایسته سالاری؛ 4- قاطعیت.

امام خمینی و مدیریت استراتژیک: حضرت امام تحت تأثیر اصول و ارزش-های حاکم که ناشی از تعالیم قرآن کریم و دین مبین اسلام می‌باشد، رسالت نظام جمهوری اسلامی ایران را در سه بخش فلسفه وجودی نظام، وجوه ممیزه نظام با سایر نظام ها و مسئولیت نظام در مقابل خدا، مردم و محرومین و مستضعفین تعریف نموده‌اند.

سیره عملی امام خمینی در اداره امور کشور: اصول حاکم بر سیره امام طبق یافته‌های این پژوهش در هشت محور کلان طبقه بندی شده است.

طراحی الگوی تصمیم گیری و خط مشی گذاری حضرت امام بر مبنای ابعاد شخصیتی انسان کامل: در این پژوهش چنین نتیجه‌گیری شده است که در اندیشه حضرت امام، قرآن، عرفان و برهان در بستر اجتماع تحقق عینی می‌یابد.

تجزیه و تحلیل تصمیمات امام مبنی بر:

1-هجرت از عراق به فرانسه: فراهم نمودن امکان عمل به تکلیف الهی و شرعی و انجام وظیفه و خدمت در جهت هدایت انقلاب.

2-بازگشت از فرانسه به ایران: تشکیل حکومت عدل اسلامی، سرنگونی رژیم پهلوی، اجرای حکم خدا، نجات و رهایی کشور و ملت، کوتاه کردن دست اجانب، از بین بردن اختناق حاکم، آزادی و استقلال، خدمت به ملت و کشور.

3-لغو حکومت نظامی شاه در 21بهمن 1357: امام خمینی هدف خویش را از اتخاذ این تصمیم، صرفا مقابله با رژیم اعلام می‌کنند.

4-موضع در برابر تسخیر لانه جاًسوسی امریکا: استرداد شاه و محاکمه وی، باز پس گیری اموال به غارت رفته توسط شاه، افشای ماهیت و جنایات شاه و امریکا، پیاده کردن احکام اسلام، لغو تمام ادعاهای امریکا علیه ایران، تضمین امریکا به عدم مداخله در ایران و...

5-جنگ تحمیلی: حفظ اسلام، دفاع از ملت و کشور اسلامی، دفاع از شرافت انسانی، دفاع از حقوق مسلمین و مستضعفین، اقامه عدل الهی و برپایی دین خدا و...

الگوی فرآیندی تصمیم گیری راهبردی امام خمینی: اولین مؤلفه در تصمیم‌های راهبردی امام، اصول و ارزش های حاکم بر اندیشه و دیدگاه‌های اعتقادی ایشان می‌باشد. شناخت راهبردی که خود شامل شناخت از عوامل داخلی نظام و شناخت از عوامل محیطی نظام است، مؤلفه دوم تصمیم گیری راهبردی امام را تشکیل می‌دهد. سومین بعد الگوی حضرت امام را قدرت تجزیه و تحلیل و پیش‌بینی ایشان تشکیل می‌دهد که شامل شناخت، تحلیل و پیش‌بینی ایشان از وقایع و رخدادهای آتی می‌شود.  

منابع مقاله

بی‌نام، طوبی اندیشه (سطح دوم)، سیر مطالعاتی اندیشه‌های حضرت امام خمینی(ره)