تصویرگری در غزلیات شمس

تصویرگری در غزلیات شمس
پرونده:NUR.....J1.jpg
پدیدآوران	فاطمی، سید حسین (نویسنده)
ناشر	مؤسسه انتشارات امیرکبیر
مکان نشر	تهران
سال نشر	1379
چاپ	دوم
کد کنگره	‏

تصویرگری در غزلیات شمس تألیف سید حسین فاطمی؛ این کتاب؛ در یک مقدمه و سه بخش(در پنچ فصل) تحقیقی است دربارۀ تصویرگری و تخیل هنری در غزلیات دیوان کبیر مولانا که به عنوان رسالۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی نگارش و در سال ۱۳۵۶ از آن دفاع شده است. از آنجا که اين تحقیق اولین کار علمی و روشمند در موضوع خود است؛ با وجود کاستی‌هایی که دارد از فضل تقلّم بر خوردار می‌باشد.

مقدمه، با تعریف شعر و بررسی خیال که عنصر اصلی آن است آغاز می‌شود. در ادامه، رابطۀ بلاغت اسلامی با واژۀ خیال و سبب پرهیز قدما از آن را توضیح می‌دهد و نشان داده می‌شود که رابطۀ معنوی خیال با امر غیرواقع و دروغ نه تنها علمای بلاغت را از این لفظ می‌رمانده، بلکه فلاسفه نیز تا زمان کانت خیال را ناپسند می‌شمرده‌اند.

بخش اول، با عنوان «تصویر شعری مولانا به اعتبار مواد سازندۀ آن» شامل سه فصل است. در فصل اول، نخست شیوۀ تصویرگری مولانا به اجمال مطرح گردیده و از قدرت او در ساختن تصاویر تازه و زیبا یاد شده است. پس از آن سخن از تشبیه و تشابه و گسترش آن در شعر مولوی به میان آمده و برای بیان دقیق تشبیهات او، مواد سازندۀ تصویر در تشبیه‌هاتش، در سه دسته ذیل به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است: اول آن‌هایی که از طبیعت به معنی عامش گرفته شده، مانند حیوانات، درختان و گل‌ها، کوه و سنگ و غیر اينها؛ دوم آن‌هایی که درباره انسان و امور انسانی و آنچه به او تعلق دارد می‌باشد، مانند نفس، عشق، عقل؛ دل و غیر اينها؛ سوم آن‌هایی که از زندگی عادی و وسایل زندگی مردم، مثل انواع شغل گرفته شده است. در فصل دوم، دربارۀ حقیقت، مجاز و استعاره در اشعار مولانا مباحثی مطرح گردیده و در فصل سوم از کنایه و ایهام به اختصار یاد شده است.

بخش دوم با عنوان «تصویرهای غزلیات شمس به اعتبار محتوای آن‌ها» دارای دو فصل است. فصل اول اشاره‌ای است به بحث سمبولیسم و همچنین در آن مطالبی چون ارتباط سمبولیسم با عرفان، تعریف سمبولیسم و ظاهر و باطن در عرفان و سخنی در ناگزیری استفاده از رمزها و سمبول‌ها برای بیان معانی عرفانی آمده است. در فصل دوم، بحث سوررئالیسم در شعر مولوی مورد اشاره قرار گرفته و در آن ارتباط مولانا با سوررئالیسم و نمونۀ اشعار سوررئالیستی او ذکر شده است.

بخش سوم، دربارۀ گستردگی زمینۀ تصویرهای شاعرانه است که اول مواد سازندۀ تصویر و دوم گستردگی تصویرها از جهت محتوا بررسی شده و بخش پایانی، به تکرار و نتیجه‌گیری از مباحث گذشته اختصاص دارد. در آخر فهرست‌های مورد نیاز تهیه و درج شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.