آسمان‌های دیگر راهنمای پژوهش در مثنوی

آسمان‌های دیگر راهنمای پژوهش در مثنوی
پرونده:NUR.....J1.jpg
پدیدآوران	خاتمی، احمد (نویسنده)
ناشر	مرکز نشر دانشگاهی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1390
چاپ	اول
کد کنگره	‏

آسمان‌های دیگر راهنمای پژوهش در مثنوی تألیف احمد خاتمی؛ این کتاب، در یک تحقیق بی‌سابقه تمامی موضوعات مهم مثنوی معنوی را استخراج، دسته‌بندی و به صورت فرهنگ‌نامه موضوعی یا کشف‌المطالب تدوین نموده است. اين کار بسیار فنّی دقیق و محققانه صورت گرفته و با استفاده از آن دیگر دسترسی به جزئیات افکار و اندیشه‌های مولانا در مثنوی به سهولت میسر و ممکن شده است. نگارنده استاد دانشگاه است و این تحقیق را به قصد راهنمایی مثنوی‌پژوهی انجام داده است. او می‌گوید این اثر می‌تواند راهنمایی مناسب برای کسانی باشد که می‌خواهند منطق درونی، گستره و عمق افکار و اندیشه‌های جلال‌الدین مولوی را در قلمروهای عرفانی، علمی، فلسفی، کلامی و... دریابند. او همچنین اهداف و ویژگی‌های این پژوهش را چنین بر شمرده است:

امکان دست‌یابی به فهرستی نسبتاً جامع از موضوعات مثنوی؛ بی‌نیازی پژوهشگران از فهرست‌ها و کشف المطالب‌های مثنوی؛ امکان بررسی تحولات فکری و ذهنی مولائا در موضوعات مشخص با توجه به ترتیب زمانی سرایش ابیات؛ امکان تفسیر مثنوی با مثنوی؛ امکان طراحی و اجرای پژوهش‌های بنیادی و کاربردی دربارۀ مثنوی و افکار مولانا؛ امکان پژوهش و تحقیق دربارۀ فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی و نیز مطالعات انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی ادبیات بر اساس گزارش‌های مولانا؛ راهنمایی دانشمندان، پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای پژوهش‌های مسأله محور و موضوع محور.

روش تدوین این تحقیق بدین‌گونه است که ابتدا به صورت کار گروهی، لغات واصطلاحات کلیدی مثنوی را به ترتیب الفبا از سراسر مثنوی استخراج کرده و به عنوان مداخل قرار داده است و بعد تمامی نمونه‌ها، ابیات و مثال‌هایی متناسب با موضوع که در مثنوی یافت شده، در ذیل آن مدخل به صورت مختصر و تنها با یک عنوان کوتاه و با قید شمارۀ دفتر و شمارۀ بیت ذکر نموده است. به عبارت دیگر ترکیبات، مشتقّات و تعبیراتی که مولانا به شکل‌های مختلف با اين واژۀ مدخل ساخته، از مثنوی استخراج و با ضبط شمارۀ دفتر و بیت در زیر آن مدخل درج گردیده است. مثلاً اوّلین مدخل این کتاب با آب آغاز می‌شود. برای آن، چه به صورت تک واژه و چه به صورت ترکیبات و مشتقّات و تعبیراتی که مولانا در مثنوی ساخته، حدود ۳۵۰ نمونه و شاهد مثال ذکر کرده است. در انتهای شواهد مثال به دلیل تناسب معنایی بعضی مداخل به مداخل مشابه ارجاع داده و در متن، بعضی واژگان و ترکیباتی که مهم و کلیدی بوده، برجسته و به صورت بلد (پُر رنگ) نشان داده است.

قابل ذکر است که در انتخاب مداخل، سعی بر این بوده تا مدخل‌هایی شناسایی و ذکر شود که از نظر پژوهشی، درخور توجه و تأمّل باشد. لذا نگارنده خود یادآور شده که اثر حاضر جامع همۀ واژه‌ها و یا حتی همۀ کلید واژه‌های مثنوی نیست.

در بخش پایانی، تلخیص قصه‌های شش دفتر مثنوی با نثر شیوا و روان بازنویسی شده و در صورتی که داستان در مآخذ و قصص مثنوی تألیف فروزانفر مورد بررسی قرار گرفته صفحه یا صفحات کتاب مذکور نیز آمده است. اين پژوهش بر اساس مثنوی به تصحیح نیکلسون(چاپ لیدن) انجام گرفته و در پایان، هشت کتاب به عنوان منابع و مآخذ تحقیق ذکر شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.