إتقان البرهان في علوم القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - '↵↵|' به ' |'
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '↵↵|' به ' |')
 
(۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۵: خط ۵:
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =  
[[عباس، فضل حسن]] (نويسنده)
[[عباس، فضل حسن]] (نويسنده)
| زبان =عربی
| زبان =عربی
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏69‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏2‎‏الف‎‏2‏
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏69‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏2‎‏الف‎‏2‏
| موضوع =قرآن - علوم قرآنی  
| موضوع =قرآن - علوم قرآنی  
| ناشر =دار النفائس  
| ناشر =دار النفائس  
| مکان نشر =اردن - عمان  
| مکان نشر =اردن - عمان  
| سال نشر =مجلد1: 2010م , 1430ق ,  
| سال نشر =مجلد1: 2010م , 1430ق ,  


مجلد2: 2010م , 1430ق ,  
مجلد2: 2010م , 1430ق ,  
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21880AUTOMATIONCODE
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21880AUTOMATIONCODE
| چاپ =
| چاپ =
خط ۳۶: خط ۳۲:
در مقدمه اول، به موضوع کتاب و اهمیت آن و تحریر آن برای عامه مسلمین و فتح‌الباب بودن آن برای تحقیق در علوم قرآنی، اشاره شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=5&viewType=pdf ر.ک: مقدمه اول، ج1، ص5-‌8]</ref> و در مقدمات نویسنده، به بیان ویژگی‌های چاپ اول و دوم کتاب، پرداخته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=9&viewType=pdf ر.ک: مقدمات مؤلف، ص9-‌13]</ref>.
در مقدمه اول، به موضوع کتاب و اهمیت آن و تحریر آن برای عامه مسلمین و فتح‌الباب بودن آن برای تحقیق در علوم قرآنی، اشاره شده<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=5&viewType=pdf ر.ک: مقدمه اول، ج1، ص5-‌8]</ref> و در مقدمات نویسنده، به بیان ویژگی‌های چاپ اول و دوم کتاب، پرداخته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=9&viewType=pdf ر.ک: مقدمات مؤلف، ص9-‌13]</ref>.


جلد اول، فصل اول تا چهاردهم را در خود جای داده است. در فصل نخست، با اشاره به آیاتی هچون آیه 23 سوره مبارکه زمر '''اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَاباً مُتَشَابِهاً مَثَانِي تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ''' (خدا زیباترین سخن را [به‌صورت] کتابى متشابه، متضمن وعده و وعید، نازل کرده است. آنان که از پروردگارشان مى‏هراسند، پوست بدنشان از آن به لرزه می‌افتد، سپس پوستشان و دلشان به یاد خدا نرم مى‌گردد) و '''وَ كَذٰلِکَ أَوْحَينَا إِلَيكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنَا مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَ لاَ الْإِيمَانُ وَ لٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَ إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ صِرَاطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ أَلاَ إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ''' (و همین‌گونه، روحى از امر خودمان به‌سوى تو وحى کردیم. تو نمی‌‏دانستى کتاب چیست و نه ایمان [کدام است]، ولى آن را نورى گردانیدیم که هر که از بندگان خود را بخواهیم به‌وسیله آن راه می‌نماییم و به‌راستى که تو به‌خوبى به راه راست هدایت مى‌کنى. راه همان خدایى که آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن اوست. هشدار که [همه] کارها به خدا بازمى‌گردد) و دیگر آیاتی که به عظمت قرآن کریم اشاره دارند، به بیان وجوب توجه به کتاب خدا و کیفیت و اهمیت تلاوت و تدبر در آن، پرداخته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=15&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ج1، ص15-‌31]</ref>.
جلد اول، فصل اول تا چهاردهم را در خود جای داده است. در فصل نخست، با اشاره به آیاتی هچون آیه 23 سوره مبارکه زمر'''اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَاباً مُتَشَابِهاً مَثَانِي تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ''' (خدا زیباترین سخن را [به‌صورت] کتابى متشابه، متضمن وعده و وعید، نازل کرده است. آنان که از پروردگارشان مى‌‏هراسند، پوست بدنشان از آن به لرزه می‌افتد، سپس پوستشان و دلشان به یاد خدا نرم مى‌گردد) و'''وَ كَذٰلِکَ أَوْحَينَا إِلَيكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنَا مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَ لاَ الْإِيمَانُ وَ لٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَ إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ صِرَاطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ أَلاَ إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ''' (و همین‌گونه، روحى از امر خودمان به‌سوى تو وحى کردیم. تو نمی‌‏دانستى کتاب چیست و نه ایمان [کدام است]، ولى آن را نورى گردانیدیم که هر که از بندگان خود را بخواهیم به‌وسیله آن راه می‌نماییم و به‌راستى که تو به‌خوبى به راه راست هدایت مى‌کنى. راه همان خدایى که آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن اوست. هشدار که [همه] کارها به خدا بازمى‌گردد) و دیگر آیاتی که به عظمت قرآن کریم اشاره دارند، به بیان وجوب توجه به کتاب خدا و کیفیت و اهمیت تلاوت و تدبر در آن، پرداخته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=15&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ج1، ص15-‌31]</ref>.


در فصل دوم، به‌منظور نشان دادن اهمیت علوم قرآنی و تلاش علما در حفظ و نشر آن، به معرفی آثار قدیمی و جدیدی که در این زمینه، به رشته تحریر درآمده، پرداخته شده است که از جمله آن‌ها عبارتند از: آنچه که [[طبری، محمد بن جریر بن یزید|طبری]] (متوفی 310ق) در مقدمه تفسیرش پیرامون علوم قرآنی در ده فصل نوشته است که به گفته نویسنده، لب موضوعات علوم قرآنی و مهم‌ترین و مشهورترین آن می‌باشد؛ آنچه [[ماوردی، علی بن محمد|ابوالحسن ماوردی]] در مقدمه تفسیرش تحت عنوان «[[النكت و العيون تفسير الماوردي|النكت و العيون]]» به این فصول افزوده است؛ علمایی که کتبی را در این موضوع نوشته، اما نام علوم قرآن را بر آنها ننهاده‌اند، بلکه هریک از این آثار، دربردارنده موضوع یا موضوعاتی از این علوم است، مانند [[باقلانی، محمد بن طیب|ابوبکر باقلانی]] در «[[إعجاز القرآن]]»، «[[الانتصار للقرآن|الانتصار]]» و «التمهيد»، [[غزالی، محمد بن محمد|امام غزالی]] در «[[جواهر القرآن و درره]]»، [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] در «[[قانون التأويل]]»، [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] در «[[فنون الأفنان في عجائب علوم القرآن|فنون الأفنان]]» و سایر کتبی که توسط علمای متأخر و معاصرین در این موضوع نوشته شده است، مانند: «[[الإتقان في علوم القرآن]]» [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]]، «علوم القرآن بين الإتقان و البرهان - ‌دراسة و موازنة» حازم سعید حیدر و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=32&viewType=pdf ر.ک: همان، ص32-‌52]</ref>.
در فصل دوم، به‌منظور نشان دادن اهمیت علوم قرآنی و تلاش علما در حفظ و نشر آن، به معرفی آثار قدیمی و جدیدی که در این زمینه، به رشته تحریر درآمده، پرداخته شده است که از جمله آن‌ها عبارتند از: آنچه که [[طبری، محمد بن جریر بن یزید|طبری]] (متوفی 310ق) در مقدمه تفسیرش پیرامون علوم قرآنی در ده فصل نوشته است که به گفته نویسنده، لب موضوعات علوم قرآنی و مهم‌ترین و مشهورترین آن می‌باشد؛ آنچه [[ماوردی، علی بن محمد|ابوالحسن ماوردی]] در مقدمه تفسیرش تحت عنوان «[[النكت و العيون تفسير الماوردي|النكت و العيون]]» به این فصول افزوده است؛ علمایی که کتبی را در این موضوع نوشته، اما نام علوم قرآن را بر آنها ننهاده‌اند، بلکه هریک از این آثار، دربردارنده موضوع یا موضوعاتی از این علوم است، مانند [[باقلانی، محمد بن طیب|ابوبکر باقلانی]] در «[[إعجاز القرآن]]»، «[[الانتصار للقرآن|الانتصار]]» و «التمهيد»، [[غزالی، محمد بن محمد|امام غزالی]] در «[[جواهر القرآن و درره]]»، [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] در «[[قانون التأويل]]»، [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] در «[[فنون الأفنان في عجائب علوم القرآن|فنون الأفنان]]» و سایر کتبی که توسط علمای متأخر و معاصرین در این موضوع نوشته شده است، مانند: «[[الإتقان في علوم القرآن]]» [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]]، «علوم القرآن بين الإتقان و البرهان - ‌دراسة و موازنة» حازم سعید حیدر و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?pageNumber=32&viewType=pdf ر.ک: همان، ص32-‌52]</ref>.
خط ۵۸: خط ۵۴:
از دیگر موضوعات مهم قرآنی که معرکه آراء بوده و مباحث فراوانی در آن صورت گرفته است، وجود روایاتی است که به روایات «الأحرف السبعة» معروف شده و بر نزول قرآن بر هفت حرف دلالت دارند. مباحث مربوط به این موضوع، در فصل شانزدهم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که از جمله آنها، می‌توان به علت جمع‌آوری مصحف عثمان، لزوم تکرار یا عدم لزوم تکرار نزول بنا بر نزول بر هفت حرف، مناقشه موجود در بعضی از روایات حروف هفت‌گانه و دیدگاه علما پیرامون حروف هفت‌گانه اشاره نمود<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?volumeNumber=2&pageNumber=53&viewType=pdf ر.ک: همان، ص53-‌108]</ref>.
از دیگر موضوعات مهم قرآنی که معرکه آراء بوده و مباحث فراوانی در آن صورت گرفته است، وجود روایاتی است که به روایات «الأحرف السبعة» معروف شده و بر نزول قرآن بر هفت حرف دلالت دارند. مباحث مربوط به این موضوع، در فصل شانزدهم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که از جمله آنها، می‌توان به علت جمع‌آوری مصحف عثمان، لزوم تکرار یا عدم لزوم تکرار نزول بنا بر نزول بر هفت حرف، مناقشه موجود در بعضی از روایات حروف هفت‌گانه و دیدگاه علما پیرامون حروف هفت‌گانه اشاره نمود<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?volumeNumber=2&pageNumber=53&viewType=pdf ر.ک: همان، ص53-‌108]</ref>.


پس از بحث پیرامون حروف هفت‌گانه، در فصل هفدهم، مبحث قرائات قرآنی که مرتبط با فصل پیشین است، مطرح شده است. نویسنده در این فصل ابتدا، به تعریف قرائات و رابطه میان قرائات و خود قرآن و نیز رابطه بین حروف هفت‌گانه و این قرائات پرداخته و سپس، ضمن اشاره به تعدد قرائات و علت آن، به معرفی ائمه دانه قرائت و روات آنها پرداخته است. این افراد عبارتند از: نافع مدنی (70-‌169ق)، [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن کثیر مکی]] (45-‌120ق)، ابوعمر بصری (68-‌154ق)، عبدالله بن عامر شامی (8-‌118ق)، عاصم کوفی (متوفی 127ق)، حمزه کوفی (80-‌156ق)، کسایی کوفی (119-‌189ق)، ابوجعفر مدنی (متوفی 130ق)، یعقوب بصری (117-‌205ق) و خلف بن هاشم (150-‌229ق)<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?volumeNumber=2&pageNumber=180&viewType=pdf ر.ک: همان، ص190-‌180]</ref>.
پس از بحث پیرامون حروف هفت‌گانه، در فصل هفدهم، مبحث قرائات قرآنی که مرتبط با فصل پیشین است، مطرح شده است. نویسنده در این فصل ابتدا، به تعریف قرائات و رابطه میان قرائات و خود قرآن و نیز رابطه بین حروف هفت‌گانه و این قرائات پرداخته و سپس، ضمن اشاره به تعدد قرائات و علت آن، به معرفی ائمه ده‌گانه قرائت و روات آنها پرداخته است. این افراد عبارتند از: نافع مدنی (70-‌169ق)، [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن کثیر مکی]] (45-‌120ق)، ابوعمر بصری (68-‌154ق)، عبدالله بن عامر شامی (8-‌118ق)، عاصم کوفی (متوفی 127ق)، حمزه کوفی (80-‌156ق)، کسایی کوفی (119-‌189ق)، ابوجعفر مدنی (متوفی 130ق)، یعقوب بصری (117-‌205ق) و خلف بن هاشم (150-‌229ق)<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21880/%D8%A5%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86?volumeNumber=2&pageNumber=180&viewType=pdf ر.ک: همان، ص190-‌180]</ref>.


تفسیر و مفسران، وجوه و نظائر در قرآن، ترجمه قرآن، علم مناسبات، مثل‌ها در قرآن کریم، قسم در قرآن، حجت‌ها و براهین قرآن کریم، برخی از شبهات مطرح‌شده پیرامون قرآن، شبهات جدید مستشرقین و شبهات روشنفکران، موضوع ابواب باقی‌مانده کتاب می‌باشد.
تفسیر و مفسران، وجوه و نظائر در قرآن، ترجمه قرآن، علم مناسبات، مثل‌ها در قرآن کریم، قسم در قرآن، حجت‌ها و براهین قرآن کریم، برخی از شبهات مطرح‌شده پیرامون قرآن، شبهات جدید مستشرقین و شبهات روشنفکران، موضوع ابواب باقی‌مانده کتاب می‌باشد.