طبیبان جان، گرایش‌های روان‌شناختی و روان درمانی در اشعار عطار و مولانا

طبیبان جان، گرایش‌های روان‌شناختی و روان درمانی در اشعار عطار و مولانا
پدیدآوران	حجازی، بهجت‌السادات (نویسنده)
ناشر	دانشگاه فردوسی
مکان نشر	مشهد
سال نشر	1389ش
چاپ	اول
کد کنگره	‏

طبیبان جان، گرایش‌های روان‌شناختی و روان درمانی در اشعار عطار و مولانا تألیف بهجت‌السادات حجازی؛ این کتاب، در پنج بخش، با پژوهشی در تمثیل‌ها و حکایت‌های مثنوی مولانا و مثنوی‌های عطار به بررسی و تطبیق افکار عرفانی این دو قُلّۀ ادبی با دیدگاه‌های روان‌شناسان امروز پرداخته است. نگارنده در تبیین موضوع می‌گوید که اگرچه مولانا و عطار هر دو معناگرا بودند و بی‌پروا از هر حکایت و تمثیلی که در خور توجه و ارزش نهادن نبود، برای القای معانی عمیق فلسفی یا عرفانی بهره جسته و بیشتر از زاوبه مباحث عرفانی به این حکایت‌ها نگریسته‌اند؛ ولی ناخودآگاه و غیرستقیم توجه خود را به مضامینی معطوف کرده‌اند که بعضی حتّی از نخستین گام‌های روان‌شناسی امروز به شمار می‌آید و عجیب این است که ایشان حقیقتاً فاقد آگامی و شناخت، نسبت به اصطلاحات روانکاوی و روان درمانی آن هم به سبک و شیوۀامروز بوده‌اند. وی همچنین تأکید دارد که تطبیق کامل تمامی اصطلاحات روان‌شناختی با تعییرات عرفانی و حکم به این همانی، دور از اندیشۀ سلیم می‌باشد؛ ولی از آنجا که میزان همانندی‌ها بیش از تفاوت‌هاست، مبنای پژوهش و تحقیق در این جستار بیشتر ذکر همانندی‌هاست. ضمن آنکه گاه در ذیل بیان هر شباهت به تفاوت‌ها نیز اشاره کرده است.

بخش اول، به کلیاتی از جمله سرگذشت روان‌شناسی از گذشته تا امروز و پیوند روان‌شناسی با ادبیات و همانندی‌های ادبیات عرفانی و روان‌شناسی اختصاص دارد.

بخش دوم، به بررسی بازتاب شخصیت عطار و مولانا در آثارشان می‌پردازد. از آنجا که بین عرفان نظری و عملی پیوند تنگاتنگ وجود دارد؛ در بخش سوم پیوند روانشناسی با عرفان نظری مورد پژوهش قرار می‌گیرد که از یکسو لایه‌های اصلی شخصیت در روان‌شناسی و ارتباط اصل «سنخیت» در عرفان و «همانند سازی»، در روان‌شناسی مطرح می‌شود و از سوی دیگر محور اصلی مبحث فلسفی عرفان نظری که تجسّم «انسان کامل» است با انسان خود شکوفا در تئوری آبراهام مزلو تطبیق پیدا می‌کند.

بخش چهارم پیوند روان درمانی با عرفان عملی در دو فصل به تفصیل بیان می‌گردد. در فصل اول همانندی‌های عرفان عملی با روان درمانی و در فصل دوم پیوند جنون و نبوغ بررسی می‌شود.

بخش پنجم، در سه فصل به بیان اختلالات فکری و رفتاری، مکانیسم‌های دفاعی و شیوه‌های درمان اختصاص پیدا می‌کند. برداشت‌های روانکاوانه از حکایت‌ها و تمثیل‌های مثنوی‌های عطار و مولوی زمینۀ پژوهشی این بخش است.

در پایان کتاب، فهرست‌های اصطلاحات و کلیدواژه‌های عرفانی و روان‌شناختی و منابع و مآخذ فارسی و انگلیسی با ۱۳۶ اثر درج شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.