تأویل قرآن در مثنوی

تأویل قرآن در مثنوی
پدیدآوران	سیدی، سید حسین (نویسنده)
ناشر	انتشارات سخن
مکان نشر	تهران
سال نشر	1389ش.
چاپ	اول
شابک	‎978-964-372-435-1
موضوع	مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - معلومات - قرآن مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوي - قرآن قرآن در ادبيات فارسي مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوي - نقد و تفسير
کد کنگره	‏‎‏/‎‏س‎‏9‎‏ت‎‏2 / 5301 ‏PIR‎‏

تأویل قرآن در مثنوی، بررسی تطبیقی با تفاسیر المیزان، تبیان، کشف‌الاسرار، تألیف سید حسین سیدی، این کتاب حدود ۱۲۵ آیۀ قرآن مجید را که در مثنوی معنوی توسط مولانا مورد تفسیر و تأویل قرار گرفته، با چهار تفسیر مشهور شیعه و سنی به صورت تطبیقی بررسی نموده است. این چهار تفسیر عبارت است از: تفسیر کبیر فخر رازی؛ کشف‌الاسرار میبدی؛ التبیان شیخ طوسی؛ و المیزان علامه طباطبایی.

نگارنده می‌گوید دلیل انتخاب این تفاسیر دو چیز بوده است، یکی اینکه دو تفسیرِ نخست از تفاسیر معتبر علمای اهل سنت است و دو تفسیر دیگر از تفاسیر مشهور علمای شیعه؛ دیگر اینکه این چهار تفسیر دارای گرایش‌های متفاوت و متنوعی هستند و با رویکردهای مختلفی چون کلامی، عرفانی، ادبی، قرآنی(تفسیر قرآن به قرآن) به تفسیر کلام‌الله پرداخته‌اند.

نگارنده اشاره دارد که درصدد آن نبوده است که به داوری در فهم تفسیر مفسّران بپردازد، بلکه بیشتر قصدش مطالعه‌ای تطبیقی در شیوۀ تفسیری این مفسران است که البته هر یک با رویکرد خاصی که داشته، به برداشت‌های نسبتاً متفاوتی از آیات رسیده است و همچنین هدف وی، تطبیق به معنای وام‌گیری مفسری از مفسران دیگر نیست، بلکه بیشتر در صدد بیان این مطلب است که تفسیر عرفانی و به ویژه تفسیر و نگرش مولانا نسبت به قرآن، چندان با تفاسیر غیر عرفانی تفاوتی ندارد و به نظر وی تفسیر مولانا غالباً فرا رفتن از لفظ و ظاهر آیات است که کمتر به تأویلات افراطی دچار شده است. اما آیاتی که در این کتاب انتخاب شده و دربارۀ آنها بحث و تحقیق صورت گرفته،آیات محدودی است که عیناً تمام و یا بخشی از آن‌ها در ابیات مثنوی آمده و مولانا آنها را با توجه به ذائقه و شمّ عرفانی خود، تفسیر و تأویل نموده است. لذا در این اثر از آیاتی که در مثنوی به صورت اقتباس، تضمین، تلمیح، اشاره و... آمده، که البته تعداد آنها بسیار است بحث نمی‌شود.

کتاب مشتمل بر مقدمه، پیش‌گفتار، و متن اصلی است.

در پیش‌گفتار، ابتدا ویژگی‌های هر یک از تفاسیر چهارگانه را، البته برخی را به اختصار و برخی دیگر را به تفصیل، برشمرده و سپس به بیان تفاوت میان دو اصطلاح تفسیر و تأویل پرداخته است. آنگاه شیوه‌های مختلف برخورد مولانا با قرآن را مطرح کرده و از میان شیوه‌های مختلف متفاوت برخورد مولانا با قرآن، تنها تأویل آیات در مثنوی را به طور ویژه مورد غور و تحقیق قرار داده و عنوان مثال، نمونه‌هایی از تأویل‌های حدیثی و آیات قرآنی مولانا در مثنوی را بیان نموده است.

متن اصلی کتاب که به بررسی برخی آیات تأویل شده در مثنوی اختصاص دارد، ۱۲۵ آیه را به ترتیب ابیات مثنوی و تفکیک دفاتر شش‌گانه، از اول تا آخر با عددی متمایز کرده و هر کدام را عالمانه مورد تحقیق قرار داده است.

روش تحقیق به این ترتیب است که ابتدا آیه‌ای را که بخشی از آن، در بیت یا ابیات مثنوی عیناً آمده، با خط درشت و چنان‌که گفته شد، در ذیل عددی ذکر و بعد از ترجمه، نظر مفسران چهارگانه را به ترتیب بیان می‌کند، البته الزاماً در ذیل هر آیه، همۀ نظریات نیامده، مثلاً، گاه به ذکر تنها یک نظریه یا دو نظریه اکتفا شده است؛ به هر صورت در ادامۀ نظر مفسران، نظریۀ مولانا را به تفصیل مطرح می‌کند و ابیات متضمن آیات را عیناً ذکر و در صورت لزوم توضیحی نیز به آن می‌افزاید؛ لکن دربارۀ تفاوت نظریه‌ها و مشترکات و مشابهات تفاسیر چهارگانه و تفاوت آن‌ها با برداشت مثنوی از آیه، چیزی نمی‌گوید. در پایان، کتابنامه منابع و مآخذ ذکر شده است.ref> ر.ک: عالمی، محمدعلم، ص201-203</ref>

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.