ما هو علم الكلام: تفاوت میان نسخه‌ها

[[مولوي، محمدحسين]] (محقق)

| زبان =عربي

| کتابخانۀ دیجیتال نور =  

نام‌گذاری علم کلام، موضوع و تعریف آن، هدف‏ها، روش‏های بحث در علم کلام، رابطه بین علم کلام و دانش‎های دیگر، تاریخچه، تطور علم کلام، نقش عقل در الهیات در پرتو کتاب و سنت، نقد نظریه مخالفان روش عقلی در الهیات، علم‏ کلام نزد قاضی ایجی، [[جرجانی، ضیاءالدین بن سدیدالدین|جرجانی]]، [[تفتازانی، مسعود بن عمر|تفتازانی]] و [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|حکیم لاهیجی]]، از فصول و مباحث این کتاب است.

برای علم کلام، نام‎های دیگری هم ذکر شده است که «اصول دین»، «الهیات»، «علم عقاید» و «فقه اکبر» از جمله آن‌هاست. برخی معتقدند که دانش کلام را ازآن‎رو کلام گویند که نخستین اختلاف و بحث اعتقادی که در میان مسلمانان به‌صورت گسترده درگرفت، اختلاف درباره کلام ‎الهی بود که آیا قدیم است یا حادث؟. این اختلافات چنان بالا گرفت که پای پادشاهان حکومت عباسی را نیز به این وادی باز کرد؛ مأمون، معتصم و واثق، همچون معتزله قائل به حدوث کلام الهی شدند و متوکل خود را با اهل حدیث همراه کرد و قائل به قدم آن شد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص17</ref>.

برای علم کلام فواید و غایاتی ذکر شده است که دین‌شناسی تحقیقی یکی از آن‌هاست. معرفت تفصیلی و تحقیقی درباره معارف دینی، به‌ویژه «معرفت الله» از ارزشی والا برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که تعلیم و تبیین آن از اهداف رسالت انبیاء برشمرده شده است؛ علاوه بر آن روایات زیادی به این مسئله اشاره نموده است. در حدیثی از پیامبر اکرم(ص)، از خداشناسی به‌عنوان سرآمد و رأس همه دانش‎ها یاد شده است<ref>ر.ک: همان، ص37-38</ref>.

روش‎های استدلال منطقی، بر دو گونه است: منطق صوری و منطق مادی و برای هرکدام اقسامی است. روش استدلال منطقی صوری، دارای دو گونه کلی است:

منطق، معرفت‎شناسی، فقه، اصول فقه، تفسیر و فلسفه اولی از علومی است که با علم کلام ارتباط دارد.

ازآنجاکه علم منطق، قوانین تفکر صحیح و روش‎های استدلال را می‌آموزد و علم کلام نیز علمی است نظری و استدلالی، طبعاً علم منطق از مبادی ضروری علم کلام خواهد بود؛ ازاین‎روی، متکلمان اسلامی، در آغاز رساله‌ها و بحث‎های کلامی خود، به‌طور مختصر یا مفصل، درباره منطق بحث کرده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص59-62</ref>.

درباره ارتباط معرفت‎شناسی و علم کلام نیز می‌توان گفت که معرفت‎شناسی، از علم در جهات مختلف، از جمله ماهیت و حقیقت علم، ابزارهای معرفت و شروط آن و توانایی انسان بر شناخت واقعیت بحث می‌کند. بدیهی است که این‎گونه مباحث راه را برای دخول در مباحث کلامی هموار می‌کند؛ لذا می‌بینیم متکلمان مباحث آغازین کلامی خود را در موضوعاتی همچون فکر، نظر و شناخت مطرح می‌کنند<ref>ر.ک: همان، ص60</ref>.

نویسنده درباره تاریخ پیدایش علم کلام می‌گوید: اگر مقصود، طرح مباحثات عقیدتی به‌صورت سؤال و جواب و تعلیم باشد، تاریخ پیدایش علم کلام، مقارن با تاریخ ظهور اسلام است و این‎گونه مباحث با اشکال مختلفش پس از رحلت پیامبر(ص) تا زمان شهادت [[امام على(ع)|حضرت امیر(ع)]] ادامه یافت، ولی سخنی از مذاهب کلامی در میان نبود... و اگر مقصود از کلام اسلامی، ظهور مذاهب کلامی‎ و تألیف و تدوین در این‌باره باشد، تاریخ پیدایش آن، به پس از نیمه اول قرن اول هجری و اوایل قرن دوم هجری بازمی‌گردد<ref>ر.ک: همان، ص70-71</ref>.

ایشان در ادامه با ذکر نمونه‌هایی از مسائل جدید، هرکدام از این اسباب هشت‎گانه را مورد بررسی قرار می‌دهد.