الضروري في أصول الفقه أو مختصر المستصفی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'مـ' به 'م') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '↵↵ ' به ' ') |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
مختصر المستصفى | مختصر المستصفى | ||
|پدیدآورندگان | |پدیدآورندگان | ||
| پدیدآوران =[[علوی، | | پدیدآوران =[[علوی، جمال‌الدین]](محقق) | ||
[[سيناصر، محمد علال]]( | [[سيناصر، محمد علال]](مقدمه‌نويس) | ||
[[ابن رشد، محمد بن احمد]] (نویسنده) | [[ابن رشد، محمد بن احمد]] (نویسنده) | ||
|زبان | |زبان | ||
| زبان = | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره = | | کد کنگره = | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| ناشر =دار الغرب الإسلامي | | ناشر =دار الغرب الإسلامي | ||
| مکان نشر =لبنان - بيروت | | مکان نشر =لبنان - بيروت | ||
| سال نشر =1994م. | | سال نشر =1994م. | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE56841AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE56841AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =چاپ | | چاپ =چاپ اول | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =56841 | ||
| کتابخوان همراه نور =56841 | | کتابخوان همراه نور =56841 | ||
| کد پدیدآور =00710 | | کد پدیدآور =00710 | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''الضروري في أصول الفقه أو مختصر المستصفی'''، اثر [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابوالولید محمد بن احمد بن رشد اندلسی]]، معروف به [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] (متوفی 595ق)، خلاصه «المستصفی من علم الأصول» ابوحامد غزالی است. مقدمه و تحقیق این اثر به قلم [[علوی، جمال‌الدین|جمال‌الدین علوی]] است. | |||
کتاب مشتمل بر مقدمه‌هایی به قلم [[سيناصر، محمد علال|محمد علال سیناصر]] و [[علوی، جمال‌الدین|جمال‌الدین علوی]] و دارای چهار جزء است. هر جزء نیز حاوی فصول یا اقوال و مسائلی است. | |||
«مختصر المستصفی» در میان آثار ابن رشد ارزش و جایگاه خاصی دارد؛ زیرا این تنها اثر اساسی فقهی - اصولی است که به لطف تحقیق استاد [[علوی، جمال‌الدین|جمال‌الدین علوی]] در دست ماست و با اطمینان می‌توان از آن تصورات و دیدگاه‌های [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] در رابطه با علم اصول فقه را به دست آورد؛ تصوراتی که با اندیشه و تأمل او در «[[المستصفی من علم الأصول]]» [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد غزالی]] تبلور یافته است<ref>ر.ک: تصدیر، ص8</ref> | |||
«مختصر المستصفی» در میان آثار ابن رشد ارزش و جایگاه خاصی دارد؛ زیرا این تنها اثر اساسی فقهی - اصولی است که به لطف تحقیق استاد [[علوی، | |||
[[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] در مقدمه مختصر به‌صراحت می‌گوید که قصد دارد برای تثبیت و تعمیق در ذهن خودش و به جهت یادآوری، از کتاب [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد غزالی]] در اصول فقه معروف به «المستصفی» خلاصه بسنده‌ای از مباحث ضروری و اجتناب‌ناپذیر در این علم را فراهم آورد. او در نگارش این اثر از شیوه علمای علم اصول پیروی کرده و از آن جهت که تطویل و قلم‌فرسایی را حذف کرده «مختصر» و از آن جهت که مباحث را تکمیل کرده «مخترع» و ابتکاری است<ref>ر.ک: همان، ص9-8</ref>. | [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] در مقدمه مختصر به‌صراحت می‌گوید که قصد دارد برای تثبیت و تعمیق در ذهن خودش و به جهت یادآوری، از کتاب [[غزالی، محمد بن محمد|ابوحامد غزالی]] در اصول فقه معروف به «المستصفی» خلاصه بسنده‌ای از مباحث ضروری و اجتناب‌ناپذیر در این علم را فراهم آورد. او در نگارش این اثر از شیوه علمای علم اصول پیروی کرده و از آن جهت که تطویل و قلم‌فرسایی را حذف کرده «مختصر» و از آن جهت که مباحث را تکمیل کرده «مخترع» و ابتکاری است<ref>ر.ک: همان، ص9-8</ref>. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۰: | ||
[[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] به پاک‌سازی اصول فقه از منطق بسنده نکرده است، بلکه سعی کرده که اصول فقه را از متعلقات دیگری که آنها را خارج از آن دانسته هم بزداید؛ این پاک‌سازی را می‌توان در سه محصور تصور کرد: | [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] به پاک‌سازی اصول فقه از منطق بسنده نکرده است، بلکه سعی کرده که اصول فقه را از متعلقات دیگری که آنها را خارج از آن دانسته هم بزداید؛ این پاک‌سازی را می‌توان در سه محصور تصور کرد: | ||
# بازگرداندن اقطاب چهارگانه به یک قطب اصلی؛ [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] بر‌حسب عناصری که در تعریف علم اصول اخذ کرده است، علم اصول را، برخلاف تقسیم و ترتیب امروزی آن، بر چهار بخش به عنوان اقطاب اربعه تقسیم کرده است: قطب اول، در ثمره (مسئله اصولی) که همان حکم شرعی است. قطب دوم، در مثمر، یعنی ادلّه و منابعی که حکم شرعی از آن استنباط می‌گردد؛ یعنی کتاب و سنّت و اجماع و عقل. قطب سوم، در کیفیت استثمار احکام از مثمرات اصول. در این قطب [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] مباحث | # بازگرداندن اقطاب چهارگانه به یک قطب اصلی؛ [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] بر‌حسب عناصری که در تعریف علم اصول اخذ کرده است، علم اصول را، برخلاف تقسیم و ترتیب امروزی آن، بر چهار بخش به عنوان اقطاب اربعه تقسیم کرده است: قطب اول، در ثمره (مسئله اصولی) که همان حکم شرعی است. قطب دوم، در مثمر، یعنی ادلّه و منابعی که حکم شرعی از آن استنباط می‌گردد؛ یعنی کتاب و سنّت و اجماع و عقل. قطب سوم، در کیفیت استثمار احکام از مثمرات اصول. در این قطب [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] مباحث الفاظ را مطرح ساخته است. قطب چهارم، در مستثمر، یعنی مجتهد. در این قطب [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] مسائل اجتهاد و تقلید را مطرح کرده است<ref>ر.ک: گرجی، ابوالقاسم، ص145-144</ref>. | ||
[[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] تنها قطب سوم را مختص علم اصول می‌داند<ref>ر.ک: تصدیر، ص10</ref>. | [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] تنها قطب سوم را مختص علم اصول می‌داند<ref>ر.ک: تصدیر، ص10</ref>. | ||
# پاک‌سازی قطب مذکور از مطالب زائد. | # پاک‌سازی قطب مذکور از مطالب زائد. | ||
| خط ۵۱: | خط ۴۹: | ||
تاریخ تألیف المختصر [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]، چنان‌که در آخر آن آمده است (دهه وسط از ذی‌الحجه سال 552ق)، علاوه بر اینکه بر رجحان قول انتساب کتاب به ابوالولید محمد بن رشد تأکید می‌کند، حاکی از آن است که از اولین تألیفات اوست، اگر قطعا اولین تألیف او نباشد. از اینجا می‌توان استنباط کرد که ابن رشد پیش از آنکه یک فیلسوف باشد، یک اصولی است؛ علی‌رغم اینکه تشخیص بین اصولی بودن یا فیلسوف بودن در این مختصرش دشوار است<ref>ر.ک: همان، ص19-18</ref>. | تاریخ تألیف المختصر [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]، چنان‌که در آخر آن آمده است (دهه وسط از ذی‌الحجه سال 552ق)، علاوه بر اینکه بر رجحان قول انتساب کتاب به ابوالولید محمد بن رشد تأکید می‌کند، حاکی از آن است که از اولین تألیفات اوست، اگر قطعا اولین تألیف او نباشد. از اینجا می‌توان استنباط کرد که ابن رشد پیش از آنکه یک فیلسوف باشد، یک اصولی است؛ علی‌رغم اینکه تشخیص بین اصولی بودن یا فیلسوف بودن در این مختصرش دشوار است<ref>ر.ک: همان، ص19-18</ref>. | ||
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. | فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. | ||
محقق اثر اختلاف نسخ و توضیحات مفیدی در پاورقی‌های کتاب ارائه نموده است. | محقق اثر اختلاف نسخ و توضیحات مفیدی در پاورقی‌های کتاب ارائه نموده است. | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۰: | ||
#[[:noormags:39583|گرجی، ابوالقاسم، «آراء غزالی در علم اصول فقه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: معارف، آذر - اسفند 1363، شماره 3، صفحه 141 تا 178]]. | #[[:noormags:39583|گرجی، ابوالقاسم، «آراء غزالی در علم اصول فقه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: معارف، آذر - اسفند 1363، شماره 3، صفحه 141 تا 178]]. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | {{وابسته‌ها}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۲۸
| الضروري في أصول الفقه، أو، مختصر المستصفى | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علوی، جمال‌الدین(محقق)
سيناصر، محمد علال(مقدمه‌نويس) ابن رشد، محمد بن احمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | الضروري في أصول الفقه مختصر المستصفى |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1994م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الضروري في أصول الفقه أو مختصر المستصفی، اثر ابوالولید محمد بن احمد بن رشد اندلسی، معروف به ابن رشد (متوفی 595ق)، خلاصه «المستصفی من علم الأصول» ابوحامد غزالی است. مقدمه و تحقیق این اثر به قلم جمال‌الدین علوی است.
کتاب مشتمل بر مقدمه‌هایی به قلم محمد علال سیناصر و جمال‌الدین علوی و دارای چهار جزء است. هر جزء نیز حاوی فصول یا اقوال و مسائلی است.
«مختصر المستصفی» در میان آثار ابن رشد ارزش و جایگاه خاصی دارد؛ زیرا این تنها اثر اساسی فقهی - اصولی است که به لطف تحقیق استاد جمال‌الدین علوی در دست ماست و با اطمینان می‌توان از آن تصورات و دیدگاه‌های ابن رشد در رابطه با علم اصول فقه را به دست آورد؛ تصوراتی که با اندیشه و تأمل او در «المستصفی من علم الأصول» ابوحامد غزالی تبلور یافته است[۱]
ابن رشد در مقدمه مختصر به‌صراحت می‌گوید که قصد دارد برای تثبیت و تعمیق در ذهن خودش و به جهت یادآوری، از کتاب ابوحامد غزالی در اصول فقه معروف به «المستصفی» خلاصه بسنده‌ای از مباحث ضروری و اجتناب‌ناپذیر در این علم را فراهم آورد. او در نگارش این اثر از شیوه علمای علم اصول پیروی کرده و از آن جهت که تطویل و قلم‌فرسایی را حذف کرده «مختصر» و از آن جهت که مباحث را تکمیل کرده «مخترع» و ابتکاری است[۲].
ابن رشد در ابتدا توضیح داده است که شیوه او در تعامل با نص غزالی، تهذیبی، تتمیمی و تکمیلی است. اولین اعتراض ابن رشد بر غزالی به آمیختن اصول فقه با منطق است. او معتقد است غزالی در مقدمه المستصفی - که آن را به منطق اختصاص داده - افراط و اهمال کرده است؛ بدین معنا که علم منطق جایگاهی دارد و اصول فقه جای طرح منطق نیست[۳].
ابن رشد به پاک‌سازی اصول فقه از منطق بسنده نکرده است، بلکه سعی کرده که اصول فقه را از متعلقات دیگری که آنها را خارج از آن دانسته هم بزداید؛ این پاک‌سازی را می‌توان در سه محصور تصور کرد:
- بازگرداندن اقطاب چهارگانه به یک قطب اصلی؛ غزالی بر‌حسب عناصری که در تعریف علم اصول اخذ کرده است، علم اصول را، برخلاف تقسیم و ترتیب امروزی آن، بر چهار بخش به عنوان اقطاب اربعه تقسیم کرده است: قطب اول، در ثمره (مسئله اصولی) که همان حکم شرعی است. قطب دوم، در مثمر، یعنی ادلّه و منابعی که حکم شرعی از آن استنباط می‌گردد؛ یعنی کتاب و سنّت و اجماع و عقل. قطب سوم، در کیفیت استثمار احکام از مثمرات اصول. در این قطب غزالی مباحث الفاظ را مطرح ساخته است. قطب چهارم، در مستثمر، یعنی مجتهد. در این قطب غزالی مسائل اجتهاد و تقلید را مطرح کرده است[۴].
ابن رشد تنها قطب سوم را مختص علم اصول می‌داند[۵].
- پاک‌سازی قطب مذکور از مطالب زائد.
- جدا کردن روش اصولی از اینکه روشی دانسته شود در ضبط وجوه و احوال تحصیل مجهول از معلوم؛ چنان‌که ابوحامد غزالی و بیشتر اصولیین ادعا کرده‌اند[۶].
مغاربه و اندلسیون معاصر ابن رشد نیز به المستصفی غزالی توجه خاصی داشته‌اند؛ برخی آن را تلخیص و بعضی شرح کرده‌اند و برخی هم به نقد و بررسی آن پرداخته‌اند. از جمله کسانی که به تلخیص آن اقدام کرده‌اند دو فقیه با نام‌های ابن ابی‌قنون (متوفی 575ق) با کتاب «المقتضب الأشفی في اختصار المستصفی» و محمد بن عبدالحق یعمری ندرومی (متوفی 625ق)، با کتاب «مستصفی المستصفی» هستند[۷].
تاریخ تألیف المختصر ابن رشد، چنان‌که در آخر آن آمده است (دهه وسط از ذی‌الحجه سال 552ق)، علاوه بر اینکه بر رجحان قول انتساب کتاب به ابوالولید محمد بن رشد تأکید می‌کند، حاکی از آن است که از اولین تألیفات اوست، اگر قطعا اولین تألیف او نباشد. از اینجا می‌توان استنباط کرد که ابن رشد پیش از آنکه یک فیلسوف باشد، یک اصولی است؛ علی‌رغم اینکه تشخیص بین اصولی بودن یا فیلسوف بودن در این مختصرش دشوار است[۸].
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.
محقق اثر اختلاف نسخ و توضیحات مفیدی در پاورقی‌های کتاب ارائه نموده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه‌ها و متن کتاب.
- گرجی، ابوالقاسم، «آراء غزالی در علم اصول فقه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: معارف، آذر - اسفند 1363، شماره 3، صفحه 141 تا 178.