تحفه شاهی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[جلالي، نادره]] (محقق)

| ناشر = انجمن آثار و مفاخر فرهنگي

| کتابخانۀ دیجیتال نور =34970

'''تحفه شاهی'''، تألیف [[سامی، عبدالعظیم|میرزا عبدالعظیم بوستانی بخارایی]]، با تصحیح [[جلالي، نادره|نادره جلالی]]، کتابی است پیرامون خانات منطقه ماوراءالنهر و بخارا در قرن سیزدهم هجری.

وی دارای نثری روان، توأم با عبارت‎پردازی و پیرایه‌های لفظی و بیانی است و در بیان مطالب کتاب، به اقتضای کلام، از شعر و حدیث نیز بهره جسته است.<ref>مقدمه مصحح، صفحه چهل‌ویک</ref>.

در تصحیح و تحشیه متون کهن، مهم‎ترین کار مصحح، نگارش یک مقدمه مفصل است که در آن به توضیح درباره جغرافیای مناطقی که حوادث آن کتاب در آن اتفاق افتاده‎، ذکر اهمیت اثر از طریق مقایسه مستند و مستدل متن با دیگر آثار موازی، ذکر ارزش‎های غیر تاریخی کتاب نظیر ارزش ادبی، جغرافیایی و جز آن، تعداد نسخه‌ها و مقایسه آنها با یکدیگر و معرفی روش کار خود می‌پردازد. مصحح این اثر وزین نیز مقدمه‌ای برای کتاب ترتیب داده است، ولی در آن به تشریح و تفصیل بیش از حد و بی‌مورد تاریخ شیبانیان، هشترخانیان و سرانجام منغیتی‌ها پرداخته است؛ درحالی‌که ارائه توضیح مفصل درباره اشخاص و وقایعی که همه کتاب درباره آنها است یا در این کتاب بدان‌ها پرداخته نشده، بی‌مورد است. این در حالی است که وی از توضیح درباره بسیاری مسائل ضروری که باید به آنها می‌پرداخت، غافل شده است؛ از جمله اینکه در این مقدمه مفصل، حتی یک کلمه هم درباره حدود جغرافیایی قلمرو منغیت‎ها نگفته است؛ درحالی‌که ‎در این کتاب نام بیش از دویست شهر و روستای کوچک و بزرگ در قلمرو منغیت‎ها آمده که خود گنجینه‌ای بسیار باارزش محسوب می‌شود. لازم بود که مصحح در خصوص این قضیه هم توضیح می‌دادند که اصولا حدود و ثغور قلمرو منغیت‎ها کجا بوده و آنان در چه نقاطی با ایران، درانی‌های افغانستان، خانات خوقند و خیوه همسایه بودند و بر سر تصرف چه مناطقی با این همسایگان درگیری داشته‌اند. ازآنجاکه موضوع کتاب، شرح تاریخ سلاطین منغیت است و نویسنده آن کتابی دیگر نیز به نام تاریخ سلاطین منغیتیه دارد که مصحح به نام آن اشاره کرده است، بسیار ضروری می‌نمود که در این مقدمه، با برشمردن برخی ویژگی‌های این دو اثر، بر تفاوت‎های آن دو تأکید شود تا خواننده آنها را یکی نپندارد<ref>ر.ک: رحمتی، محسن، ص33-‎34</ref>.

کتاب یکی از متون فارسی نوشته‌شده در ماوراءالنهر است و سبک ادبی نوشتار مؤلف‎، چگونگی صرف افعال، زمان‌ها و برخی از اصطلاحات خاص آن منطقه در این اثر موجود است که برای افرادی که درباره تطور زبان فارسی و گویش‎های آن تحقیق می‌کنند، می‌تواند بسیار مفید باشد. همچنین کتاب حاوی بسیاری از اشعار و سروده‌های شاعران ماوراءالنهر قرن سیزدهم است.<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>.

با توجه به آنکه هیچ تاریخ رسمی‌ای در دربار منغیتی‌های بخارا نوشته نشده و دیگر مورخان یا سفرنامه‎نویسان نیز به تناسب موضوع خود‎، درباره این سلسله، نکاتی را ثبت کرده‌اند که از روی آنها فهم و درک تاریخ منغیتی‌ها دشوار است، لذا کتاب تاریخی حاضر، از اهمیت فوق‎العاده زیادی برخوردار است. برخی از جنبه‌های اهمیت تاریخی کتاب حاضر، در ذیل بیان و برشمرده می‌شوند:

به‌لحاظ ویژگی‌های زبانی و دوره‌ای، بسیاری از کلمات (اعم از اعلام، اصطلاحات و یا وقایع) درج شده‌اند که برای خواننده به‌راحتی مفهوم نیستند و نیاز به توضیح دارند، ولی مصحح فقط به اندکی (حداکثر یک‎سوم) از آنها پرداخته و مابقی را به‌صورت لاینحل برای خواننده گذاشته است. همچنین در این اثر، به‌عنوان تصحیح یک متن تاریخی، چاپ چند صفحه از نسخه خطی بسیار ضروری می‌نمود، اما متأسفانه این مهم مورد غفلت واقع شده است. علاوه بر این، چاپ نقشه‌هایی از قلمرو جغرافیایی منغیت‎ها و همچنین شجره‎نامه خاندان هشترخانی و خاندان منغیتیه به‌عنوان ضمایم، ضروری می‌نمود‎<ref>ر.ک: همان</ref>.

فهرست مطالب در ابتدا و تعلیقات و فهرست آیات، احادیث، اشعار، اشخاص، جای‌ها، گروه‌ها و طایفه‌ها، مشاغل و مناصب و واژه‎نامه و کتابنامه، در انتهای کتاب آمده است.

[[رده:25 خرداد الی 24 تیر]]

 

[[رده:سال97-1تیر الی31]]