۱۱۸٬۶۷۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'خلخالي، محمد صالح بن محمد سعيد' به 'خلخالی، محمدصالح بن محمدسعید') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| تصویر =NUR13906J1.jpg | | تصویر =NUR13906J1.jpg | ||
| عنوان =تحفة المراد | | عنوان =تحفة المراد | ||
| عنوان‌های دیگر =شرح خلخالي و | | عنوان‌های دیگر =شرح خلخالي و گيلانی | ||
شرح قصيده میرفندرسکی | شرح قصيده میرفندرسکی | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
[[شریف دارابی شیرازی، عباس]] (شارح) | [[شریف دارابی شیرازی، عباس]] (شارح) | ||
[[آشتیانی، جلال‌الدین]]( | [[آشتیانی، سید جلال‌الدین]](مقدمهنويس) | ||
[[میرفندرسکی، ابوالقاسم]] (سراينده) | [[میرفندرسکی، ابوالقاسم]] (سراينده) | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =13906 | ||
| کتابخوان همراه نور =13906 | | کتابخوان همراه نور =13906 | ||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''تحفة المراد'''، «قصیده یائیه» [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] است که به همت محمدحسین اکبری ساوی، همراه با سه شرح آن از [[شریف دارابی شیرازی، عباس|عباس شریف دارابی]]، [[خلخالی، محمدصالح بن محمدسعید|خلخالی]] و [[گيلاني، محسن بن محمد|گیلانی]]، منتشر شده و به اعتبار اهمیت شرح دارابی، این مجموعه، «تحفة المراد» نام گرفته است. (زیرا شارح آن را به رسم تحفه، به حسام‌السلطنه سلطان مراد، والی فارس، تقدیم کرده است)<ref>ر.ک: کدیور، محسن، ص419</ref>. | |||
'''تحفة المراد'''، «قصیده یائیه» [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] است که به همت محمدحسین اکبری ساوی، همراه با سه شرح آن از [[شریف دارابی شیرازی، عباس|عباس شریف دارابی]]، خلخالی و | |||
از آنجا که اصل قصیده در نرم‌افزار موجود نمی‌باشد، در این نوشتار، به معرفی این قصیده و شرحهای آن پرداخته شده است. | از آنجا که اصل قصیده در نرم‌افزار موجود نمی‌باشد، در این نوشتار، به معرفی این قصیده و شرحهای آن پرداخته شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با دو مقدمه از [[آشتیانی، جلال‌الدین|سید جلال‌الدین آشتیانی]] و مصحح آغاز و مطالب در سه بخش، تنظیم شده است. | کتاب با دو مقدمه از [[آشتیانی، سید جلال‌الدین|سید جلال‌الدین آشتیانی]] و مصحح آغاز و مطالب در سه بخش، تنظیم شده است. | ||
قصیده یائیه [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]]، شامل 41 بیت است.<ref>ر.ک: همان، ص418</ref>. | قصیده یائیه [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]]، شامل 41 بیت است.<ref>ر.ک: همان، ص418</ref>. | ||
| خط ۶۰: | خط ۵۹: | ||
[[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] این قصیده را - که حاوی نکات حکمی و عرفانی است - به استقبال از قصیده حکیمانه ناصرخسرو قبادیانی سروده است. مطلع قصیده ناصرخسرو، به این قرار است:{{شعر}}{{ب|''چیست این گنبد که گویی پرگهر دریاستی''|2=''یا هزاران شمع در پنگانی از میناستی''}}{{پایان شعر}} | [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] این قصیده را - که حاوی نکات حکمی و عرفانی است - به استقبال از قصیده حکیمانه ناصرخسرو قبادیانی سروده است. مطلع قصیده ناصرخسرو، به این قرار است:{{شعر}}{{ب|''چیست این گنبد که گویی پرگهر دریاستی''|2=''یا هزاران شمع در پنگانی از میناستی''}}{{پایان شعر}} | ||
قصیده [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] نیز این‌گونه آغاز می‌شود:{{شعر}}{{ب|''چرخ با این اختران، نغز و خوش و زیباستی''|2=''صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی''}}{{ب|''صورت زیرین اگر با نردبان معرفت''|2=''بررود بالا همان با اصل خود یکتاستی'' | قصیده [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] نیز این‌گونه آغاز می‌شود:{{شعر}}{{ب|''چرخ با این اختران، نغز و خوش و زیباستی''|2=''صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی''}}{{ب|''صورت زیرین اگر با نردبان معرفت''|2=''بررود بالا همان با اصل خود یکتاستی''<ref>ر.ک: همان، ص418</ref>}}{{پایان شعر}}. | ||
<ref>ر.ک: همان، ص418</ref> | |||
. | |||
در این قصیده، استعمال یاء در پایان بیتها، گاه درست و گاه بیرون از قاعده دستور زبان فارسی است؛ مثلاًدر بیت نخستین از قصیده، [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] دستور فصحای فارسی‌گوی را در این راه به کار نبسته، ولیکن در بیت دوم دانسته و ندانسته قاعده را رعایت کرده است. استعمال این یاء، به‌جز معنی استمرار و مداومت، تنها در جمله‌های شرطی و رجایی و تشبیهی و جواب شرط، مجاز است.<ref>ر.ک: همان، ص418-419</ref>. | در این قصیده، استعمال یاء در پایان بیتها، گاه درست و گاه بیرون از قاعده دستور زبان فارسی است؛ مثلاًدر بیت نخستین از قصیده، [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] دستور فصحای فارسی‌گوی را در این راه به کار نبسته، ولیکن در بیت دوم دانسته و ندانسته قاعده را رعایت کرده است. استعمال این یاء، به‌جز معنی استمرار و مداومت، تنها در جمله‌های شرطی و رجایی و تشبیهی و جواب شرط، مجاز است.<ref>ر.ک: همان، ص418-419</ref>. | ||
لحن قصیده، عرفانی و مشحون از مبانی حکمی است. مباحثی از الهیات بالمعنی الاخص، توحید عرفا، مسئله معاد، مسئله نفس و عقل در ضمن آن مطرح گشته و به‌تناسب به حکمت عملی و تذکرات اخلاقی نیز پرداخته شده است؛ به‌عنوان مثال:{{شعر}}{{ب|''ره نیابد بر دری از آسمان دنیاپرست''|2=''ورنه بگشایند بر وی گرچه درها واستی''}}{{ب|''هرکه فانی شد در او یابد حیات جاودان''|2=''ور به خود افتاد کارش بی‌شک از موتاستی'' | لحن قصیده، عرفانی و مشحون از مبانی حکمی است. مباحثی از الهیات بالمعنی الاخص، توحید عرفا، مسئله معاد، مسئله نفس و عقل در ضمن آن مطرح گشته و به‌تناسب به حکمت عملی و تذکرات اخلاقی نیز پرداخته شده است؛ به‌عنوان مثال:{{شعر}}{{ب|''ره نیابد بر دری از آسمان دنیاپرست''|2=''ورنه بگشایند بر وی گرچه درها واستی''}}{{ب|''هرکه فانی شد در او یابد حیات جاودان''|2=''ور به خود افتاد کارش بی‌شک از موتاستی''<ref>ر.ک: همان، ص419</ref>}}{{پایان شعر}} | ||
<ref>ر.ک: همان، ص419</ref> | |||
قصیده [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] با مقام رضا پایان می‌پذیرد:{{شعر}}{{ب|''خواهشی اندر جهان هر خواهشی را در پی است''|2=''خواهشی باید که بعد از وی نباشد خواستی'' | قصیده [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] با مقام رضا پایان می‌پذیرد:{{شعر}}{{ب|''خواهشی اندر جهان هر خواهشی را در پی است''|2=''خواهشی باید که بعد از وی نباشد خواستی''<ref>ر.ک: همان</ref>}}{{پایان شعر}} | ||
<ref>ر.ک: همان</ref> | |||
قصیده یائیه به‌لحاظ ادبی، شعری متوسط است. به‌لحاظ عمق معانی حکمی و عرفانی نیز، ژرفای اشعار [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] و [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] را ندارد و با گلشن راز شبستری نیز هماوردی نمی‌تواند؛ اما بااین‌همه، از معانی ژرف و افکار عالی و ابیات نغز نیز بی‌بهره نیست<ref>ر.ک: همان</ref>. | قصیده یائیه به‌لحاظ ادبی، شعری متوسط است. به‌لحاظ عمق معانی حکمی و عرفانی نیز، ژرفای اشعار [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] و [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] را ندارد و با [[گلشن راز]] [[شبستری، محمود|شبستری]] نیز هماوردی نمی‌تواند؛ اما بااین‌همه، از معانی ژرف و افکار عالی و ابیات نغز نیز بی‌بهره نیست<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
قصیده یائیه اگرچه در میان اشعار حکمی - عرفانی در ردیف اول قرار ندارد، اما قابل اعتناست و نمونه قابل ارائه تفکر عقلانی قرن یازدهم و جلوه ادبی حوزه عقلی عصر صفوی است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | قصیده یائیه اگرچه در میان اشعار حکمی - عرفانی در ردیف اول قرار ندارد، اما قابل اعتناست و نمونه قابل ارائه تفکر عقلانی قرن یازدهم و جلوه ادبی حوزه عقلی عصر صفوی است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
بر این قصیده حکمی - عرفانی، سه شرح نگاشته و در این اثر، گردآوری شده است که به‌ترتیب نگارش عبارتند از: | بر این قصیده حکمی - عرفانی، سه شرح نگاشته و در این اثر، گردآوری شده است که به‌ترتیب نگارش عبارتند از: | ||
# شرح ملا محمدصالح خلخالی (1095-1175)، از شاگردان میرزای جلوه؛ | # شرح [[خلخالی، محمدصالح بن محمدسعید|ملا محمدصالح خلخالی]] (1095-1175)، از شاگردان میرزای جلوه؛ | ||
# شرح محسن بن محمد گیلانی (تألیف‌شده در 1207ق)، شاگرد خلخالی یادشده؛ | # شرح [[گيلاني، محسن بن محمد|محسن بن محمد گیلانی]] (تألیف‌شده در 1207ق)، شاگرد [[خلخالی، محمدصالح بن محمدسعید|خلخالی]] یادشده؛ | ||
# شرح حکیم عباس دارابی (متوفی 1300ق)، از شاگردان حکیم [[سبزواری، هادی|ملا هادی سبزواری]]. | # شرح حکیم عباس دارابی (متوفی 1300ق)، از شاگردان حکیم [[سبزواری، هادی|ملا هادی سبزواری]]. | ||
هر سه شرح، به زبان فارسی است. شرح خلخالی به‌لحاظ مبنا، به طریقه ناظم نزدیک‌تر است. شرح گیلانی، مختصرترین شروح و به‌لحاظ مبنا، بیشتر به حکمت متعالیه متمایل است تا به مشی [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]]. شرح حکیم دارابی به‌لحاظ حجم، مفصل‌ترین شروح و به‌لحاظ عمق و دقت، قابل اعتناست. وی این قصیده را بر اساس تعالیم استادش، حکیم سبزواری و بر مبنای حکمت متعالیه شرح کرده است. تسلط کامل حکیم دارابی بر ادبیات فارسی از استشهادهای بجای وی به [[گلشن راز]]، [[مثنوی معنوی|مثنوی مولوی]] و دیوان حافظ و غیر آن هویدا می‌شود. استنادهای فراوان وی به کلمات حکما و عرفا، به‌ویژه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]]، از امتیازهای این شرح است. او ابیات میرفدرسکی را پس از بیان مقدمات حکمی و عرفانی، توضیح می‌دهد<ref>ر.ک: همان</ref>. | هر سه شرح، به زبان فارسی است. شرح خلخالی به‌لحاظ مبنا، به طریقه ناظم نزدیک‌تر است. شرح گیلانی، مختصرترین شروح و به‌لحاظ مبنا، بیشتر به حکمت متعالیه متمایل است تا به مشی [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]]. شرح حکیم دارابی به‌لحاظ حجم، مفصل‌ترین شروح و به‌لحاظ عمق و دقت، قابل اعتناست. وی این قصیده را بر اساس تعالیم استادش، حکیم سبزواری و بر مبنای حکمت متعالیه شرح کرده است. تسلط کامل حکیم دارابی بر ادبیات فارسی از استشهادهای بجای وی به [[گلشن راز]]، [[مثنوی معنوی|مثنوی مولوی]] و دیوان حافظ و غیر آن هویدا می‌شود. استنادهای فراوان وی به کلمات حکما و عرفا، به‌ویژه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]]، از امتیازهای این شرح است. او ابیات میرفدرسکی را پس از بیان مقدمات حکمی و عرفانی، توضیح می‌دهد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
[[امین، محسن|صاحب «أعيان الشيعة»]]، بی‌آنکه ذکری از دیگر شروح به بیان آورد، شرح خلخالی را احسن شروح قصیده دانسته است. این ترجیح، چه‌بسا به دلیل هماهنگی مبنای شارح و ناظم باشد. هیچیک از شارحین قصیده، از حکمای طراز اول گروه سوم حکما به حساب نمی‌آیند<ref>ر.ک: همان، ص419-420</ref>. | [[امین، سید محسن|صاحب «أعيان الشيعة»]]، بی‌آنکه ذکری از دیگر شروح به بیان آورد، شرح خلخالی را احسن شروح قصیده دانسته است. این ترجیح، چه‌بسا به دلیل هماهنگی مبنای شارح و ناظم باشد. هیچیک از شارحین قصیده، از حکمای طراز اول گروه سوم حکما به حساب نمی‌آیند<ref>ر.ک: همان، ص419-420</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
از سه شرح یادشده، شرح خلخالی به گزارش | از سه شرح یادشده، شرح [[خلخالی، محمدصالح بن محمدسعید|خلخالی]] به گزارش «[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]»، قبلا در تهران چاپ شده است. شرح دارابی نیز پیش‌تر با خط و تحشیه فضل‌الله لایق، در تهران منتشر شده است.<ref>ر.ک: همان، ص420</ref>. | ||
مصحح کتاب، شروح را بر اساس نسخی که در مقدمه توصیف نموده، تصحیح کرده است. شیوه تصحیح، گزینشی است و از اشاره به اختلاف نسخ امتناع شده است. شیوه تصحیح در سراسر کتاب یک‌دست نیست. در حاشیه شرح خلخالی و تا حدودی شرح گیلانی، به تغییر بعضی الفاظ اشاره شده است. در شرح گیلانی، گاهی تصحیحات با رمز «ظ» (ظاهر) در متن و نه در پاورقی آورده شده است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | مصحح کتاب، شروح را بر اساس نسخی که در مقدمه توصیف نموده، تصحیح کرده است. شیوه تصحیح، گزینشی است و از اشاره به اختلاف نسخ امتناع شده است. شیوه تصحیح در سراسر کتاب یک‌دست نیست. در حاشیه شرح [[خلخالی، محمدصالح بن محمدسعید|خلخالی]] و تا حدودی شرح گیلانی، به تغییر بعضی الفاظ اشاره شده است. در شرح گیلانی، گاهی تصحیحات با رمز «ظ» (ظاهر) در متن و نه در پاورقی آورده شده است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
با توجه به اینکه کتاب، مشحون از آیات، روایات، اشعار و اقوال حکما و عرفاست، غیر از استخراج آیات، تحقیقات دیگر موارد، چندان رضایت‌بخش نیست. مصادر بسیاری از روایات، اشعار و اقوال بدون تحقیق رها شده است (به‌عنوان مثال بنگرید به صفحه 56 و 57)؛ به‌علاوه بعضی مصادر تعیین‌شده نیز ناقص و بدون ذکر صفحه ارائه گشته است (به‌عنوان مثال ر.ک: ص59، 60، 62، 76، 82، 83). بعضی از ارجاعات به منابع دست دوم و نیز متأخر از تألیف کتاب است (به‌عنوان مثال صفحه 105 به‌جای ارجاع حدیث به اصول کافی، به «سفينة البحار» ارجاع داده شده است)<ref>ر.ک: همان</ref>. | با توجه به اینکه کتاب، مشحون از آیات، روایات، اشعار و اقوال حکما و عرفاست، غیر از استخراج آیات، تحقیقات دیگر موارد، چندان رضایت‌بخش نیست. مصادر بسیاری از روایات، اشعار و اقوال بدون تحقیق رها شده است (به‌عنوان مثال بنگرید به صفحه 56 و 57)؛ به‌علاوه بعضی مصادر تعیین‌شده نیز ناقص و بدون ذکر صفحه ارائه گشته است (به‌عنوان مثال ر.ک: ص59، 60، 62، 76، 82، 83). بعضی از ارجاعات به منابع دست دوم و نیز متأخر از تألیف کتاب است (به‌عنوان مثال صفحه 105 به‌جای ارجاع حدیث به اصول کافی، به «سفينة البحار» ارجاع داده شده است)<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
تحقیقات مصحح در شرح دارابی و گیلانی در پانوشت صفحات و در شرح خلخالی در پایان شرح، تحت عنوان ناصواب استدراکات آورده شده است. هرچند توضیحات مصحح به‌جای پاورقی در متن نیز ارائه گشته است (مثلاًصفحه 219، 207 و 218). در مجموع کتاب حاضر، از تصحیح و تحقیق یک‌نواخت و هماهنگ برخوردار نیست و محتاج ویرایش است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | تحقیقات مصحح در شرح دارابی و [[گيلاني، محسن بن محمد|گیلانی]] در پانوشت صفحات و در شرح [[خلخالی، محمدصالح بن محمدسعید|خلخالی]] در پایان شرح، تحت عنوان ناصواب استدراکات آورده شده است. هرچند توضیحات مصحح به‌جای پاورقی در متن نیز ارائه گشته است (مثلاًصفحه 219، 207 و 218). در مجموع کتاب حاضر، از تصحیح و تحقیق یک‌نواخت و هماهنگ برخوردار نیست و محتاج ویرایش است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
غیر از فهرست مطالب، کتاب، فاقد هرگونه فهرست فنی است. | غیر از فهرست مطالب، کتاب، فاقد هرگونه فهرست فنی است. | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۰۰: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۰: | ||
[[رده:عصر تجديد حيات فلسفه اسلامی، قرن یازدهم]] | [[رده:عصر تجديد حيات فلسفه اسلامی، قرن یازدهم]] | ||
[[رده:فیلسوفان، آ–ی]] | [[رده:کتابهای فیلسوفان، آ–ی]] | ||