ابن عبدالحکم، عبدالله‌ بن عبدالحکم: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    خط ۱۰: خط ۱۰:
    | نسب =  
    | نسب =  
    | نام پدر = عبدالحکم؛
    | نام پدر = عبدالحکم؛
    | ولادت = 150، 154 يا 155ق‌؛
    | ولادت = 150، 154 یا 155ق‌؛
    | محل تولد = اسکندریه؛
    | محل تولد = اسکندریه؛
    | کشور تولد = مصر؛
    | کشور تولد = مصر؛
    | محل زندگی = مصر؛
    | محل زندگی = مصر؛
    | رحلت = 210 يا 213 يا 215 و 224ق؛
    | رحلت = 210 یا 213 یا 215 و 224ق؛
    | شهادت =  
    | شهادت =  
    | مدفن = آرامگاه‌ خاندان‌ عبدالحکم‌(قاهره)؛
    | مدفن = آرامگاه‌ خاندان‌ عبدالحکم‌(قاهره)؛
    | طول عمر = ح 60؛
    | طول عمر = ح 60؛
    | نام همسر =  
    | نام همسر =  
    خط ۲۴: خط ۲۳:
    | دین = اسلام؛
    | دین = اسلام؛
    | مذهب = مالکی، شافعی؛
    | مذهب = مالکی، شافعی؛
    | پیشه = رياست‌ مذهب‌ مالکى، قضاوت‌؛
    | پیشه = ریاست‌ مذهب‌ مالکى، قضاوت‌؛
    | منصب = ‌ رياست‌ مذهب‌ مالکى، قضاوت‌؛
    | منصب = ‌ ریاست‌ مذهب‌ مالکى، قضاوت‌؛
    | پس از =  
    | پس از =  
    | پیش از =  
    | پیش از =  
    | اساتید =  
    | اساتید =  
    | مشایخ =‌ مالک‌، شافعى‌، ليث‌ بن‌ سعد، مفضّل‌ بن‌ فُضاله‌، بکر بن‌ مضر، عبدالله‌ بن‌ لَهيعه‌، عبدالله‌ ابن‌ وهب‌، عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم؛
    | مشایخ =‌ مالک‌، شافعى‌، لیث‌ بن‌ سعد، مفضّل‌ بن‌ فُضاله‌، بکر بن‌ مضر، عبدالله‌ بن‌ لَهیعه‌، عبدالله‌ ابن‌ وهب‌، عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم؛
    | معاصرین = ابوعمرو اشهب‌،عبدالله‌ بن‌ طاهر، معتصم، عيسى‌ بن‌ مُنکدر؛
    | معاصرین = ابوعمرو اشهب‌،عبدالله‌ بن‌ طاهر، معتصم، عیسى‌ بن‌ مُنکدر؛
     
    | شاگردان =  
    | شاگردان =  
    | اجازه اجتهاد از =  
    | اجازه اجتهاد از =  
    | درجه علمی = فقيه‌، بزرگ‌ِ مالکيان‌ مصر، دانشمندترين‌ يار مالک‌ بن‌ انس‌؛‌
    | درجه علمی = فقیه‌، بزرگ‌ِ مالکیان‌ مصر، دانشمندترین‌ یار مالک‌ بن‌ انس‌؛‌
    | دانشگاه =  
    | دانشگاه =  
    | حوزه =  
    | حوزه =  
    | علایق پژوهشی =  
    | علایق پژوهشی =  
    | سبک نوشتاری =  
    | سبک نوشتاری =  
    1. | آثار = 1-  سيره عمر بن‌ عبدالعزيز على‌ مارواه‌ الامام‌ مالک‌ بن‌ انس‌ و اصحابه‌، 2- المختصر الکبير فى‌ الفقه‌، 3. المختصر الاوسط؛
    | آثار = 1-  سیره عمر بن‌ عبدالعزیز على‌ مارواه‌ الامام‌ مالک‌ بن‌ انس‌ و اصحابه‌، 2- المختصر الکبیر فى‌ الفقه‌، 3. المختصر الاوسط؛
    | وبگاه =  
    | وبگاه =  
    | امضا =  
    | امضا =  
    خط ۴۵: خط ۴۳:
    }}
    }}


    ''' ابومحمد عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌‌‌‌‌'''
    ''' ابومحمد عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌‌‌‌‌'''، فقیه‌ بلند آوازه‌، بزرگ‌ِ مالکیان‌ مصر و دانشمندترین‌ یار مالک‌ بن‌ انس‌ که‌ با او رابطه نزدیک‌ و مستقیم‌ داشت‌ و پس‌ از اشهب‌ بن‌ عبدالعزیز قیسى‌ (د 204ق‌) ریاست‌ مذهب‌ مالکى‌ در مصر به‌ او رسید.
     
     
    ==معرفی اجمالی==
     
    اِبْن‌ِ عَبْدُالحَکم‌، عنوان‌ افراد خاندانى‌ از مورخان‌، فقيهان‌، محدثان‌ و پيشوايان‌ مذهبى‌ مصر که‌ در سده‌های 2 و 3ق‌/8 و 9م‌ از شهرت‌ و نفوذ بسيار برخوردار بودند و بر مالکيان‌ مصر رياست‌ داشتند.
    نيای اين‌ خاندان‌، اعين‌ بن‌ ليث‌، از حقل‌، يکى‌ از قراء ايله‌ بر ساحل‌ دريای سرخ‌، به‌ مصر کوچيد و در اسکندريه‌ سکنى‌ گزيد. وی در آنجا صاحب‌ فرزندی شد به‌ نام‌ ابوعثمان‌ عبدالحکم‌ که‌ بعدها ثروت‌ و قدرت‌ بسيار کسب‌ کرد و افراد خاندان‌ ابن‌ عبدالحکم‌، همه‌ به‌ وی منسوب‌ شدند. رقابت‌های مذهبى‌ و فرقه‌ای در باره مسأله خَلق‌ قرآن‌ و دوره«محنه‌» که‌ سبب‌ مصادره اموال‌ و گرفتاری و شکنجه‌ و مرگ‌ بسياری شد، از جمله‌ سوانح‌ زندگى‌ خاندان‌ ابن‌ عبدالحکم‌ بوده‌ است‌.
     
     
    اين‌ افراد به‌ سبب‌ داشتن‌ آثار و پايگاه‌ مذهبى‌ و اجتماعى‌، از اين‌ خاندان‌ به‌ شهرت‌ رسيدند:
     
     
    ابومحمد عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌، فقيه‌ بلند آوازه‌، بزرگ‌ِ مالکيان‌ مصر و دانشمندترين‌ يار مالک‌ بن‌ انس‌ که‌ با او رابطه نزديک‌ و مستقيم‌ داشت‌ و پس‌ از اشهب‌ بن‌ عبدالعزيز قيسى‌ (د 204ق‌) رياست‌ مذهب‌ مالکى‌ در مصر به‌ او رسيد.


    تولد عبدالله‌ را در اسکندريه‌، در 150، 154 يا 155ق‌ و در گذشت‌ او را در قاهره‌، به‌ اختلاف‌ در 210 يا 213 يا 215 و 224ق‌ نوشته‌اند.
    ==خاندان==
    ابن عبدالحکم، عنوان‌ افراد خاندانى‌ از مورخان‌، فقیهان‌، محدثان‌ و پیشوایان‌ مذهبى‌ مصر که‌ در سده‌های 2 و 3ق‌/8 و 9م‌ از شهرت‌ و نفوذ بسیار برخوردار بودند و بر مالکیان‌ مصر ریاست‌ داشتند.


    نیای این‌ خاندان‌، اعین‌ بن‌ لیث‌، از حقل‌، یکى‌ از قراء ایله‌ بر ساحل‌ دریای سرخ‌، به‌ مصر کوچید و در اسکندریه‌ سکنى‌ گزید. وی در آنجا صاحب‌ فرزندی شد به‌ نام‌ ابوعثمان‌ عبدالحکم‌ که‌ بعدها ثروت‌ و قدرت‌ بسیار کسب‌ کرد و افراد خاندان‌ ابن‌ عبدالحکم‌، همه‌ به‌ وی منسوب‌ شدند. رقابت‌های مذهبى‌ و فرقه‌ای در باره مسأله خَلق‌ قرآن‌ و دوره«محنه‌» که‌ سبب‌ مصادره اموال‌ و گرفتاری و شکنجه‌ و مرگ‌ بسیاری شد، از جمله‌ سوانح‌ زندگى‌ خاندان‌ ابن‌ عبدالحکم‌ بوده‌ است‌.


    ==تولد و وفات==
    تولد عبدالله‌ را در اسکندریه‌، در 150، 154 یا 155ق‌ و در گذشت‌ او را در قاهره‌، به‌ اختلاف‌ در 210 یا 213 یا 215 و 224ق‌ نوشته‌اند.


    ==پیوستن به شافعی==
    ==پیوستن به شافعی==
    عبدالله‌ نخست‌ از یاران‌ مالک‌ بن‌ انس‌ بود و 3 جزء از اجزاءِ حدیثى‌ و همه الموطأ را از مالک‌ شنید و به‌ نقل‌ و روایت‌ کتاب‌ السنه فى‌الفقه‌ و دیگر آراء او پرداخت‌، پس‌ از آن‌ به‌ شافعى‌ پیوست‌ و از نزدیکان‌ با اخلاص‌ او شد.


    عبدالله‌ نخست‌ از ياران‌ مالک‌ بن‌ انس‌ بود و 3 جزء از اجزاءِ حديثى‌ و همه الموطأ را از مالک‌ شنيد و به‌ نقل‌ و روايت‌ کتاب‌ السنه فى‌الفقه‌ و ديگر آراء او پرداخت‌، پس‌ از آن‌ به‌ شافعى‌ پيوست‌ و از نزديکان‌ با اخلاص‌ او شد.
    شافعى‌ چون‌ از بغداد به‌ مصر کوچید به‌ خانه عبدالله‌ وارد شد و از او اکرام‌ بسیار دید. عبدالله‌ برای تأمین‌ زندگى‌ شافعى‌ در آغاز ورود وی به‌ مصر هزار دینار از خود، هزار دینار از ابن‌ عُساقه تاجر و هزار دینار از اصحاب‌ خویش‌ در اختیار شافعى‌ نهاد.
     
    شافعى‌ چون‌ از بغداد به‌ مصر کوچيد به‌ خانه عبدالله‌ وارد شد و از او اکرام‌ بسيار ديد. عبدالله‌ برای تأمين‌ زندگى‌ شافعى‌ در آغاز ورود وی به‌ مصر هزار دينار از خود، هزار دينار از ابن‌ عُساقه تاجر و هزار دينار از اصحاب‌ خويش‌ در اختيار شافعى‌ نهاد.


    پس‌ از استقرار شافعى‌، عبدالله‌ برای خود و پسرش‌ محمد از کتاب‌های شافعى‌ يادداشت‌ برداشت‌ و محمد را ملازم‌ شافعى‌ کرد و با او به‌ مهر به‌ سر برد تا شافعى‌ در خانه او از دنيا رفت‌ و در آرامگاه‌ خاندان‌ عبدالحکم‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.  
    پس‌ از استقرار شافعى‌، عبدالله‌ برای خود و پسرش‌ محمد از کتاب‌های شافعى‌ یادداشت‌ برداشت‌ و محمد را ملازم‌ شافعى‌ کرد و با او به‌ مهر به‌ سر برد تا شافعى‌ در خانه او از دنیا رفت‌ و در آرامگاه‌ خاندان‌ عبدالحکم‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.  


    در مصر از اصحاب‌ مالک‌ تنها دو تن‌ محضر شافعى‌ را درک‌ کردند: ابوعمرو اشهب‌ و عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌.
    در مصر از اصحاب‌ مالک‌ تنها دو تن‌ محضر شافعى‌ را درک‌ کردند: ابوعمرو اشهب‌ و عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌.


    ==مشایخ و راویان==
    ==مشایخ و راویان==
     
    عبدالله‌ علاوه‌ بر مالک‌ و شافعى‌ از کسانى‌ چون‌ لیث‌ بن‌ سعد، مفضّل‌ بن‌ فُضاله‌، بکر بن‌ مضر، عبدالله‌ بن‌ لَهیعه‌، عبدالله‌ ابن‌ وهب‌، عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم‌ و دیگران‌ حدیث‌ روایت‌ کرده‌ است‌ و راویانى‌ چون‌ پسرانش‌ محمد، عبدالرحمان‌، سعد و عبدالحکم‌ و نیز عبدالله‌ بن‌ عبدالرحمان‌ دارمى‌ صاحب‌ مسند، مقدام‌ بن‌ داوود رعینى‌، هارون‌ بن‌ اسحاق‌، محمد بن‌ مسلم‌ بن‌ واره‌، محمد بن‌ رَزین‌ و ابن‌ سلیمان‌ از او روایت‌ کرده‌اند.
    عبدالله‌ علاوه‌ بر مالک‌ و شافعى‌ از کسانى‌ چون‌ ليث‌ بن‌ سعد، مفضّل‌ بن‌ فُضاله‌، بکر بن‌ مضر، عبدالله‌ بن‌ لَهيعه‌، عبدالله‌ ابن‌ وهب‌، عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم‌ و ديگران‌ حديث‌ روايت‌ کرده‌ است‌ و راويانى‌ چون‌ پسرانش‌ محمد، عبدالرحمان‌، سعد و عبدالحکم‌ و نيز عبدالله‌ بن‌ عبدالرحمان‌ دارمى‌ صاحب‌ مسند، مقدام‌ بن‌ داوود رعينى‌، هارون‌ بن‌ اسحاق‌، محمد بن‌ مسلم‌ بن‌ واره‌، محمد بن‌ رَزين‌ و ابن‌ سليمان‌ از او روايت‌ کرده‌اند.
     


    ==منزلت عبدالله==
    ==منزلت عبدالله==
     
    بیشتر مورخان‌ و تذکره‌ نویسان‌، از ابومحمد عبدالله‌ به‌ عنوان‌ فقیهى‌ ثقه‌، صدوق‌، خردمند، شکیبا و از اجله اصحاب‌ مالک‌ یاد کرده‌اند.
    بيشتر مورخان‌ و تذکره‌ نويسان‌، از ابومحمد عبدالله‌ به‌ عنوان‌ فقيهى‌ ثقه‌، صدوق‌، خردمند، شکيبا و از اجله اصحاب‌ مالک‌ ياد کرده‌اند.
     


    ==مناصب==
    ==مناصب==
     
    عبدالله‌ در روزگار حکمرانى‌ عبدالله‌ بن‌ طاهر بر مصر (210- 212ق‌) قدرت‌ و نفوذ فراوان‌ یافت‌ و از پیشوایان‌ بزرگ‌ مذهبى‌ و قاضیان‌ با اقتدار مصر شد، اما پس‌ از عزل‌ ابن‌ طاهر و انتصاب‌ معتصم‌ به‌ ولایت‌ مصر، عیسى‌ بن‌ مُنکدر قاضى‌ به‌ اصرار مصریان‌ نامه‌ای به‌ مخالفت‌ و ناخشنودی از ولایت‌ معتصم‌ بر مصر نزد مأمون‌ فرستاد.
    عبدالله‌ در روزگار حکمرانى‌ عبدالله‌ بن‌ طاهر بر مصر (210- 212ق‌) قدرت‌ و نفوذ فراوان‌ يافت‌ و از پيشوايان‌ بزرگ‌ مذهبى‌ و قاضيان‌ با اقتدار مصر شد، اما پس‌ از عزل‌ ابن‌ طاهر و انتصاب‌ معتصم‌ به‌ ولايت‌ مصر، عيسى‌ بن‌ مُنکدر قاضى‌ به‌ اصرار مصريان‌ نامه‌ای به‌ مخالفت‌ و ناخشنودی از ولايت‌ معتصم‌ بر مصر نزد مأمون‌ فرستاد.
     


    ==وفات==
    ==وفات==
     
    معتصم‌ چون‌ از مضمون‌ نامه‌ اطلاع‌ یافت‌، به‌ محض‌ ورود به‌ مصر ابن‌ منکدر و عبدالله‌ را از کار بر کنار و زندانى‌ کرد. چندی نگذشت‌ که‌ عبدالله‌ ‌درگذشت‌.  
    معتصم‌ چون‌ از مضمون‌ نامه‌ اطلاع‌ يافت‌، به‌ محض‌ ورود به‌ مصر ابن‌ منکدر و عبدالله‌ را از کار بر کنار و زندانى‌ کرد. چندی نگذشت‌ که‌ عبدالله‌ ‌درگذشت‌.  




    ==آثار==
    ==آثار==


    1. سيره عمر بن‌ عبدالعزيز على‌ مارواه‌ الامام‌ مالک‌ بن‌ انس‌ و اصحابه‌،
    # سیره عمر بن‌ عبدالعزیز على‌ مارواه‌ الامام‌ مالک‌ بن‌ انس‌ و اصحابه‌، به‌ روایت‌ محمد پسر عبدالله‌ که‌ در 1345ق‌/1926م‌، به‌ کوشش‌ احمد عبید در قاهره‌ منتشر شد. این‌ کتاب‌ که‌ پس‌ از سیره النبى‌ از کهن‌ترین‌ تذکره‌های تاریخى‌ مستند بر احادیث‌ و روایات‌ است‌، مشتمل‌ بر داستان‌ها و اخبار و روایاتى‌ است‌ از سیره عمر بن‌ عبدالعزیز (99-101ق‌)، خلیفه خوشنام‌ اموی و رفتار او با امرا و کارگزاران‌ و مکاتبات‌ رسمى‌ او با حکمرانان‌ بلاد و ادعیه‌ و اندرزها و مسائل‌ اخلاقى‌ و مالى‌ و... که‌ همه‌ از دیدگاه‌ نویسنده‌ای که‌ این‌ خلیفه اموی را به‌ عنوان‌ بهترین‌ امیر مسلمان‌ نگریسته‌، نگارش‌ یافته‌ است‌.
     
    # المختصر الکبیر فى‌ الفقه‌، که‌ بخشى‌ از آن‌ در کتابخانه قرویین‌ فاس‌ موجوداست‌ مختصری است‌ از نوشته‌های اشهب‌ در 18 هزار مسأله‌ از آراء فقهى‌ مالک‌ و روایات‌ او در الموطأ که‌ از منابع‌ اساسى‌ مالکیان‌ بغداد بوده‌ است‌. محمد بن‌ ابى‌ یزید این‌ کتاب‌ را مختصر کرده‌ و ابوجعفر جصّاص‌ بر آن‌ تعلیق‌ نوشته‌ است‌، آخرین‌ شرح‌ آن‌ از ابن‌ باجى‌ بصری است‌.
    به‌ روايت‌ محمد پسر عبدالله‌ که‌ در 1345ق‌/1926م‌، به‌ کوشش‌ احمد عبيد در قاهره‌ منتشر شد. اين‌ کتاب‌ که‌ پس‌ از سيره النبى‌ از کهن‌ترين‌ تذکره‌های تاريخى‌ مستند بر احاديث‌ و روايات‌ است‌، مشتمل‌ بر داستان‌ها و اخبار و رواياتى‌ است‌ از سيره عمر بن‌ عبدالعزيز (99-101ق‌)، خليفه خوشنام‌ اموی و رفتار او با امرا و کارگزاران‌ و مکاتبات‌ رسمى‌ او با حکمرانان‌ بلاد و ادعيه‌ و اندرزها و مسائل‌ اخلاقى‌ و مالى‌ و... که‌ همه‌ از ديدگاه‌ نويسنده‌ای که‌ اين‌ خليفه اموی را به‌ عنوان‌ بهترين‌ امير مسلمان‌ نگريسته‌، نگارش‌ يافته‌ است‌.
    # المختصر الاوسط، خلاصه‌ای است‌ از المختصر الکبیر، مشتمل‌ بر 4 هزار مسأله‌ در فقه‌ مالک‌ که‌ در 3 روایت‌ موجود بوده‌ است‌. روایت‌ قراطیسى‌ از روایت‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌ و سعید بن‌ حسان‌ کامل‌تر است‌؛
     
    # المختصر الصغیر، خلاصه‌ای است‌ از کتاب‌ الاوسط مشتمل‌ بر 200 ،1مسأله‌ که‌ مورد استناد مالکیان‌ بغداد بوده‌ است‌. هر دو کتاب‌ الکبیر و الصغیر را ابوبکر محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ محمد ابهری و خفاف‌ و ابوبکر بن‌ جهم‌ شرح‌ کرده‌اند.
    2. المختصر الکبير فى‌ الفقه‌،
    # المسائل‌ یا مسائل‌ و اجوبتها، شامل‌ مسموعات‌ عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌ و عبدالله‌ بن‌ وهب‌ و عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم‌ از مالک‌ یا مسائل‌ مالک‌ وجوابها و تفسیرهای عبدالله‌ بوده‌ است‌ که‌ نسخه‌ای از آن‌ در کتابخانهگوتا موجود است‌.
     
    # الاهوال‌،
    که‌ بخشى‌ از آن‌ در کتابخانه قرويين‌ فاس‌ موجوداست‌ مختصری است‌ از نوشته‌های اشهب‌ در 18 هزار مسأله‌ از آراء فقهى‌ مالک‌ و روايات‌ او در الموطأ که‌ از منابع‌ اساسى‌ مالکيان‌ بغداد بوده‌ است‌. محمد بن‌ ابى‌ يزيد اين‌ کتاب‌ را مختصر کرده‌ و ابوجعفر جصّاص‌ بر آن‌ تعليق‌ نوشته‌ است‌، آخرين‌ شرح‌ آن‌ از ابن‌ باجى‌ بصری است‌.
    # القضاء فى‌ البنیان‌،
     
    # المناسک‌‌<ref>کسایی، نورالله، ج4، ص184-183</ref>.
    3. المختصر الاوسط،  
     
    خلاصه‌ای است‌ از المختصر الکبير، مشتمل‌ بر 4 هزار مسأله‌ در فقه‌ مالک‌ که‌ در 3 روايت‌ موجود بوده‌ است‌. روايت‌ قراطيسى‌ از روايت‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌ و سعيد بن‌ حسان‌ کامل‌تر است‌؛
     
    4. المختصر الصغير،
     
    خلاصه‌ای است‌ از کتاب‌ الاوسط مشتمل‌ بر 200 ،1مسأله‌ که‌ مورد استناد مالکيان‌ بغداد بوده‌ است‌. هر دو کتاب‌ الکبير و الصغير را ابوبکر محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ محمد ابهری و خفاف‌ و ابوبکر بن‌ جهم‌ شرح‌ کرده‌اند.
     
    5. المسائل‌ يا مسائل‌ و اجوبتها،  
     
    شامل‌ مسموعات‌ عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌ و عبدالله‌ بن‌ وهب‌ و عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم‌ از مالک‌ يا مسائل‌ مالک‌ وجوابها و تفسيرهای عبدالله‌ بوده‌ است‌ که‌ نسخه‌ای از آن‌ در کتابخانهگوتا موجود است‌.
    6. الاهوال‌،
     
    7. القضاء فى‌ البنيان‌،
    8. المناسک‌‌ref>>کسایی، نورالله، ج4، ص184-183</ref>.
     


    == پانویس==
    == پانویس==
    <references/>
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    کسایی، نورالله،‌ دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.
    کسایی، نورالله،‌ دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    خط ۱۴۲: خط ۹۸:
    [[رده:زندگی‌نامه]]  
    [[رده:زندگی‌نامه]]  
    [[رده:مقالات بازبینی نشده2]]
    [[رده:مقالات بازبینی نشده2]]
    [[رده:فاقد کد پدیدآور]]

    نسخهٔ ‏۲۳ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۰۶:۴۹

    ابومحمد عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم؛
    NUR00000.jpg
    نام کاملعبدالله‌ بن‌ عبدالحکم؛
    نام‌های دیگرابومحمد عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم؛
    لقب
    تخلصابن عبدالحکم؛
    نام پدرعبدالحکم؛
    ولادت150، 154 یا 155ق‌؛
    محل تولداسکندریه؛، مصر؛
    محل زندگیمصر؛
    رحلت210 یا 213 یا 215 و 224ق؛
    مدفنآرامگاه‌ خاندان‌ عبدالحکم‌(قاهره)؛
    طول عمرح 60؛
    فرزندانمحمد؛
    خویشاوندان
    دیناسلام؛
    مذهبمالکی، شافعی؛
    پیشهریاست‌ مذهب‌ مالکى، قضاوت‌؛
    منصب‌ ریاست‌ مذهب‌ مالکى، قضاوت‌؛
    اطلاعات علمی
    درجه علمیفقیه‌، بزرگ‌ِ مالکیان‌ مصر، دانشمندترین‌ یار مالک‌ بن‌ انس‌؛‌
    مشایخ‌ مالک‌، شافعى‌، لیث‌ بن‌ سعد، مفضّل‌ بن‌ فُضاله‌، بکر بن‌ مضر، عبدالله‌ بن‌ لَهیعه‌، عبدالله‌ ابن‌ وهب‌، عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم؛
    معاصرینابوعمرو اشهب‌،عبدالله‌ بن‌ طاهر، معتصم، عیسى‌ بن‌ مُنکدر؛
    برخی آثار1- سیره عمر بن‌ عبدالعزیز على‌ مارواه‌ الامام‌ مالک‌ بن‌ انس‌ و اصحابه‌، 2- المختصر الکبیر فى‌ الفقه‌، 3. المختصر الاوسط؛

    ابومحمد عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌‌‌‌‌، فقیه‌ بلند آوازه‌، بزرگ‌ِ مالکیان‌ مصر و دانشمندترین‌ یار مالک‌ بن‌ انس‌ که‌ با او رابطه نزدیک‌ و مستقیم‌ داشت‌ و پس‌ از اشهب‌ بن‌ عبدالعزیز قیسى‌ (د 204ق‌) ریاست‌ مذهب‌ مالکى‌ در مصر به‌ او رسید.

    خاندان

    ابن عبدالحکم، عنوان‌ افراد خاندانى‌ از مورخان‌، فقیهان‌، محدثان‌ و پیشوایان‌ مذهبى‌ مصر که‌ در سده‌های 2 و 3ق‌/8 و 9م‌ از شهرت‌ و نفوذ بسیار برخوردار بودند و بر مالکیان‌ مصر ریاست‌ داشتند.

    نیای این‌ خاندان‌، اعین‌ بن‌ لیث‌، از حقل‌، یکى‌ از قراء ایله‌ بر ساحل‌ دریای سرخ‌، به‌ مصر کوچید و در اسکندریه‌ سکنى‌ گزید. وی در آنجا صاحب‌ فرزندی شد به‌ نام‌ ابوعثمان‌ عبدالحکم‌ که‌ بعدها ثروت‌ و قدرت‌ بسیار کسب‌ کرد و افراد خاندان‌ ابن‌ عبدالحکم‌، همه‌ به‌ وی منسوب‌ شدند. رقابت‌های مذهبى‌ و فرقه‌ای در باره مسأله خَلق‌ قرآن‌ و دوره«محنه‌» که‌ سبب‌ مصادره اموال‌ و گرفتاری و شکنجه‌ و مرگ‌ بسیاری شد، از جمله‌ سوانح‌ زندگى‌ خاندان‌ ابن‌ عبدالحکم‌ بوده‌ است‌.

    تولد و وفات

    تولد عبدالله‌ را در اسکندریه‌، در 150، 154 یا 155ق‌ و در گذشت‌ او را در قاهره‌، به‌ اختلاف‌ در 210 یا 213 یا 215 و 224ق‌ نوشته‌اند.

    پیوستن به شافعی

    عبدالله‌ نخست‌ از یاران‌ مالک‌ بن‌ انس‌ بود و 3 جزء از اجزاءِ حدیثى‌ و همه الموطأ را از مالک‌ شنید و به‌ نقل‌ و روایت‌ کتاب‌ السنه فى‌الفقه‌ و دیگر آراء او پرداخت‌، پس‌ از آن‌ به‌ شافعى‌ پیوست‌ و از نزدیکان‌ با اخلاص‌ او شد.

    شافعى‌ چون‌ از بغداد به‌ مصر کوچید به‌ خانه عبدالله‌ وارد شد و از او اکرام‌ بسیار دید. عبدالله‌ برای تأمین‌ زندگى‌ شافعى‌ در آغاز ورود وی به‌ مصر هزار دینار از خود، هزار دینار از ابن‌ عُساقه تاجر و هزار دینار از اصحاب‌ خویش‌ در اختیار شافعى‌ نهاد.

    پس‌ از استقرار شافعى‌، عبدالله‌ برای خود و پسرش‌ محمد از کتاب‌های شافعى‌ یادداشت‌ برداشت‌ و محمد را ملازم‌ شافعى‌ کرد و با او به‌ مهر به‌ سر برد تا شافعى‌ در خانه او از دنیا رفت‌ و در آرامگاه‌ خاندان‌ عبدالحکم‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.

    در مصر از اصحاب‌ مالک‌ تنها دو تن‌ محضر شافعى‌ را درک‌ کردند: ابوعمرو اشهب‌ و عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌.

    مشایخ و راویان

    عبدالله‌ علاوه‌ بر مالک‌ و شافعى‌ از کسانى‌ چون‌ لیث‌ بن‌ سعد، مفضّل‌ بن‌ فُضاله‌، بکر بن‌ مضر، عبدالله‌ بن‌ لَهیعه‌، عبدالله‌ ابن‌ وهب‌، عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم‌ و دیگران‌ حدیث‌ روایت‌ کرده‌ است‌ و راویانى‌ چون‌ پسرانش‌ محمد، عبدالرحمان‌، سعد و عبدالحکم‌ و نیز عبدالله‌ بن‌ عبدالرحمان‌ دارمى‌ صاحب‌ مسند، مقدام‌ بن‌ داوود رعینى‌، هارون‌ بن‌ اسحاق‌، محمد بن‌ مسلم‌ بن‌ واره‌، محمد بن‌ رَزین‌ و ابن‌ سلیمان‌ از او روایت‌ کرده‌اند.

    منزلت عبدالله

    بیشتر مورخان‌ و تذکره‌ نویسان‌، از ابومحمد عبدالله‌ به‌ عنوان‌ فقیهى‌ ثقه‌، صدوق‌، خردمند، شکیبا و از اجله اصحاب‌ مالک‌ یاد کرده‌اند.

    مناصب

    عبدالله‌ در روزگار حکمرانى‌ عبدالله‌ بن‌ طاهر بر مصر (210- 212ق‌) قدرت‌ و نفوذ فراوان‌ یافت‌ و از پیشوایان‌ بزرگ‌ مذهبى‌ و قاضیان‌ با اقتدار مصر شد، اما پس‌ از عزل‌ ابن‌ طاهر و انتصاب‌ معتصم‌ به‌ ولایت‌ مصر، عیسى‌ بن‌ مُنکدر قاضى‌ به‌ اصرار مصریان‌ نامه‌ای به‌ مخالفت‌ و ناخشنودی از ولایت‌ معتصم‌ بر مصر نزد مأمون‌ فرستاد.

    وفات

    معتصم‌ چون‌ از مضمون‌ نامه‌ اطلاع‌ یافت‌، به‌ محض‌ ورود به‌ مصر ابن‌ منکدر و عبدالله‌ را از کار بر کنار و زندانى‌ کرد. چندی نگذشت‌ که‌ عبدالله‌ ‌درگذشت‌.


    آثار

    1. سیره عمر بن‌ عبدالعزیز على‌ مارواه‌ الامام‌ مالک‌ بن‌ انس‌ و اصحابه‌، به‌ روایت‌ محمد پسر عبدالله‌ که‌ در 1345ق‌/1926م‌، به‌ کوشش‌ احمد عبید در قاهره‌ منتشر شد. این‌ کتاب‌ که‌ پس‌ از سیره النبى‌ از کهن‌ترین‌ تذکره‌های تاریخى‌ مستند بر احادیث‌ و روایات‌ است‌، مشتمل‌ بر داستان‌ها و اخبار و روایاتى‌ است‌ از سیره عمر بن‌ عبدالعزیز (99-101ق‌)، خلیفه خوشنام‌ اموی و رفتار او با امرا و کارگزاران‌ و مکاتبات‌ رسمى‌ او با حکمرانان‌ بلاد و ادعیه‌ و اندرزها و مسائل‌ اخلاقى‌ و مالى‌ و... که‌ همه‌ از دیدگاه‌ نویسنده‌ای که‌ این‌ خلیفه اموی را به‌ عنوان‌ بهترین‌ امیر مسلمان‌ نگریسته‌، نگارش‌ یافته‌ است‌.
    2. المختصر الکبیر فى‌ الفقه‌، که‌ بخشى‌ از آن‌ در کتابخانه قرویین‌ فاس‌ موجوداست‌ مختصری است‌ از نوشته‌های اشهب‌ در 18 هزار مسأله‌ از آراء فقهى‌ مالک‌ و روایات‌ او در الموطأ که‌ از منابع‌ اساسى‌ مالکیان‌ بغداد بوده‌ است‌. محمد بن‌ ابى‌ یزید این‌ کتاب‌ را مختصر کرده‌ و ابوجعفر جصّاص‌ بر آن‌ تعلیق‌ نوشته‌ است‌، آخرین‌ شرح‌ آن‌ از ابن‌ باجى‌ بصری است‌.
    3. المختصر الاوسط، خلاصه‌ای است‌ از المختصر الکبیر، مشتمل‌ بر 4 هزار مسأله‌ در فقه‌ مالک‌ که‌ در 3 روایت‌ موجود بوده‌ است‌. روایت‌ قراطیسى‌ از روایت‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌ و سعید بن‌ حسان‌ کامل‌تر است‌؛
    4. المختصر الصغیر، خلاصه‌ای است‌ از کتاب‌ الاوسط مشتمل‌ بر 200 ،1مسأله‌ که‌ مورد استناد مالکیان‌ بغداد بوده‌ است‌. هر دو کتاب‌ الکبیر و الصغیر را ابوبکر محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ محمد ابهری و خفاف‌ و ابوبکر بن‌ جهم‌ شرح‌ کرده‌اند.
    5. المسائل‌ یا مسائل‌ و اجوبتها، شامل‌ مسموعات‌ عبدالله‌ بن‌ عبدالحکم‌ و عبدالله‌ بن‌ وهب‌ و عبدالرحمان‌ بن‌ قاسم‌ از مالک‌ یا مسائل‌ مالک‌ وجوابها و تفسیرهای عبدالله‌ بوده‌ است‌ که‌ نسخه‌ای از آن‌ در کتابخانهگوتا موجود است‌.
    6. الاهوال‌،
    7. القضاء فى‌ البنیان‌،
    8. المناسک‌‌[۱].

    پانویس

    1. کسایی، نورالله، ج4، ص184-183

    منابع مقاله

    کسایی، نورالله،‌ دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.

    وابسته‌ها