معجم الفرق الإسلامية (عارف تامر)

معجم الفرق الاسلامیة
پدیدآوران	تامر، عارف (نويسنده)
ناشر	شورای مرکزی جشن دو هزار و پانصدمین سال بنیان‌گذاری شاهنشاهی ایران
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1990م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1990 /الف8م6 236 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

معجم الفرق الإسلامية، نوشته نویسنده اسماعیلی، شاعر و مورّخ سوری، عارف تامر (1921-1998م)، فرهنگ‌نامه‌ای به زبان عربی است که فرقه‌های گوناگون اعتقادی در اسلام را معرفی می‌کند. متأسفانه نویسنده از استناد دقیق و علمی پرهیز کرده و وضعیت این کتاب را از «پژوهشی آزاد»، به «بیانیه‌ای تبلیغاتی و اعلان دیدگاه اعتقادی»، کاهش داده است. به گفته نویسنده، بیشتر فرقه‌هایی که در این کتاب شناسانده شده، از بین رفته و یا در فرقه‌های دیگر ادغام شده است و به همین جهت، توضیح کوتاهی درباره آن آمده است‏.

انتقاد روش‌شناختی

• افسوس که نویسنده در اثر حاضر، به هیچ منبع عمومی یا علمی - تخصصی استناد نکرده و فقط به آوردن عناوین منابع در پایان کتاب (بدون ذکر ناشر، ولی با تعیین نام کتاب، نویسنده، مکان و تاریخ انتشار)، بسنده کرده است.
• عارف تامر در سراسر کتابش هرگز پاورقی نیاورده است، جز 7 مورد که در 2 صفحه آمده ‏ و همه آن پاورقی‌ها نیز، نشانی آیات است و دیگر، هیچ.
• همچنین وی در این اثر، پی‌نوشتی ندارد و با مطالعه اجمالی کتاب، ارجاع درون‌متنی نیز مشاهده نشد، جز یک مورد که سخنی درباره رئیس فرقه ثمامیه، از محمد بن عبدالکریم شهرستانى بدون نام بردن از کتاب او الملل و النحل نقل می‌کند‏.

هدف و روش

عارف تامر با تأکید بر اینکه فرقه‌ها در اسلام فراوان است و اهداف و گرایش‌های گوناگونی دارد، همان طور که در سایر ادیان آسمانی نیز چنین است، افزوده است: ولی ارائه آمار دقیق، دست‌یافتنی نیست؛ زیرا ما گرفتار فقر اطلاعات تاریخی هستیم. درهرحال، کتابخانه‌های اسلامی و عربی، به چنین آثاری نیاز دارد؛ چه، آنکه این اطلاعات، داخل در میراث فرهنگی، تاریخی و اعتقادی ما است‏.

ساختار و محتوا

در این کتاب، توضیحاتی در مورد مذاهب و فرقه‌های کلامی دین اسلام، بدون تقسیم به بخش و فصل و... مطرح شده است. مباحث با بیان معنای اسلام، اهل‌سنت و مذاهب چهارگانه فقهی (حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی) آغاز شده‏ و با توضیحی کوتاه درباره فرقه «راوندیه» (از فرقه‌های معتزله) پایان یافته است‏.

نقد عقاید شیعه

• عارف تامر شتاب‌زده و تحت تأثیر آثار تبلیغاتی دشمنان شیعه، مانند کتاب‌های احمد امین مصری از جمله فجر الإسلام و ضحی الإسلام، مطالب گوناگونی را آورده و حقّ و باطل و درست و نادرست را به هم آمیخته و درباره برخی از عقاید شیعیان، مانند: امامت، سخنانی ناروا و بی‌پایه نوشته است؛ مانند اینکه ادعا کرده است که نظریه نصّ - وجود نصوص کافی برای اثبات امامت هریک از امامان اطهار(ع) - را مؤمن الطاق برای شیعه ساخته است‏.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.