الرؤیة الإسلامیة لقضایا التربویة

الرؤیة الإسلامیة لقضایا التربویة
پدیدآوران	سعید اسماعیل علی (نویسنده)
ناشر	دارالفکر العربی
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1992م / 1413ق
چاپ	1
موضوع	تعلیم و تربیت
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

الرؤیة الإسلامیة لقضایا تربویة، اثر سعید اسماعیل علی، کتابی است دربردارنده شش مقاله که در همایش‌‎‌‌های تربیتى در کشور‌‌های عربى عرضه شده است. عنوان مقاله‌ها، بجز (هدف‌‌های تربیتى مدرسه در اسلام) در فارسى تازگى دارد (البته نه صددرصد). سطح مطالب چندان قوى نیست؛ اما، کاستى چندانى هم ندارد. مقالۀ حکومت اسلامى و آموزش این کتاب را مى‌توان با مقاله چهارم جلد اول کتاب، «دراسات تراثیة فى التربیة الاسلامیة2» اثر محمود قمبر، مطالعه کرد.

1) موضع تربیت اسلامى نسبت به مسأله شناخت: در این مقاله با نکات زیر آشنا مى‌شویم: مفهوم معرفت و فرق لفظى و معنوى آن با دانش، امکان و حیطه و حدود معرفت، منابع الهى و انسانى شناخت، ابزار شناخت، انواع شناخت، هدف‌‌های شناخت، مضمون اخلاقى شناخت، منابع شناخت در فرهنگ اسلامى و رابطۀ بین معرفت و حقیقت.

2) حکومت اسلامى و آموزش: در این مقاله از مطالب زیر یاد شده است: جایگاه حکومت در نظام اسلامى، دیدگاه کسانى چون: ماوردى، ابن تیمیه، ابن خلدون، محمد عبده در این خصوص، وظیفه و نقش تربیتى حکومت، ضرورت تعلیم و تعلم براى حکومت، توجه حاکمان اسلامى به مقوله تعلیم و تربیت، سرمایه‌گذارى در امر آموزش و پشتوانه مالى آموزش در اسلام، آموزش اجبارى در فرهنگ اسلامى، تحول معناى الزام به آموزش نزد فقیهان، بهره‌گیرى سیاسى و فرق‌‌های از آموزش و پرورش، فضاى باز علمى و نقش آن در آموزش اسلامى.

3) محتواى برنامه‌‌‌های آموزشى در تربیت اسلامى: نگارنده در شرح این مقوله به نکات زیر پرداخته است: زمینه‌‌‌های آموزشى در میان عرب‌‌های پیش از اسلام، برخى از مواد آموزشى آنها، مفهوم علم در فرهنگ اسلامى، تأثر فرهنگ اسلامى از دیگر فرهنگها، ارزش و وجوب دانش در قرآن، معیار و مبانى گزینش محتواى درسى، شرح مبانى دینى و روان‌شناختى و اخلاقى و مادى این گزینش، دسته‌بندى علوم در تربیت اسلامى، مواد آموزشى در آموزش ابتدایى و آموزش عالى (علوم قرآنى، علوم حدیث، فقه، کلام، ادبیات، علوم اجتماعى، ریاضى، طبیعى و فلسفه).

4) هدف‌‌های تربیتى و نقش آن در جامعه اسلامى:

در این مقاله نخست از معناى لغوى تربیت و کاررفت‌‌های قرآنى آن سخن مى‌رود؛ آنگاه به گروه واژگان علم در قرآن و گروه واژگان تأدیب در فرهنگ اسلامى پرداخته مى‌شود و پس از شرحى دربارۀ تأدیب و مؤدّب، به جایگاه تربیت در فرهنگ اسلامى و توجه مسلمانان به آموزش از راه معلم اشاره مى‌شود و از مضمون و محتواى تربیتى تمدن اسلامى و رابطۀ تمدن با تعلیم و تربیت از زبان ابن خلدون یاد مى‌شود. در ادامه این مقاله از مطالب زیر سخن رفته است: نقش و هدف‌‌های اخلاقى تربیت در جامعه اسلامى، ویژگی‌‌های قانون اخلاقى، اهمیت تربیت اخلاقى در متون اسلامى، توجه اسلام به تربیت وجدان اخلاقى و دلایل آن، بررسى ابعاد تربیتى اصل امر به معروف و نهى از منکر، مهمترین معیارها براى بهبود و اصلاح رفتار فردى و اجتماعى. در پایان این فصل از حسبه و شروط محتسبى و وظایف محتسب یاد مى‌شود.

5) هدف‌‌های مدارس اسلامى: نگارنده براى واشکافت این بحث، به مفهوم و ماهیت هدف و رابطۀ هدف با روشها اشاره مى‌کند، از پیوند هدفها با ارزشها مى‌گوید، به تناقض میان هدفها و ابزار مى‌پردازد، از مشکلات و معیار تعیین اهداف یاد مى‌کند و پس از اشارتى به اهمیت تعیین هدف‌‌های تربیتى اسلام، به منابع تعیین هدف‌‌های تربیتى نظر مى‌کند و به هدف‌‌های تربیت اسلامى مى‌پردازد (پرستش، آزادى، آراسته شدن به مکارم اخلاقى، آموزش علوم، پرورش تعقل، رشد و هدایت اجتماعى، عمران و آبادانى، پرورش جسمى، تقویت حس زیباشناختى، تربیت دختران مسلمان و آموزش آنان).

6) منزلت اجتماعى معلم در تربیت اسلامى: نویسنده از رهگذر این مقاله به نکات زیر اشاره مى‌کند: ارزش و اهمیت معلم در اسلام، نقش معرفت در پرورش روحیات انسانى و اهمیت معلم در کسب معرفت، وجوب شرعى تعلیم، سخنانى از نووى و ابن جماعه و قابسى دراین‌باره، اشرف بودن علم از نگاه غزالى، فن و هنر بودن معلمى و نظر ابن خلدون و ابن عبدون در این باب، امر به معروف و نهى از منکر و نقش تربیتى آن، زمان و چگونگى شروع آموزش، آموزش در اسلام و چگونگى تطور و تحول آن، برخى از لقب‌‌های کسانى که به آموزش دیگران مى‌پرداختند (فقیه، عالم، شیخ، معلم، مودب، استاد، مربى، خواجه، امام، ملا، مدرس، معید و رحله)، آیات و روایاتى در شأن و منزلت والاى عالمان (معلمان)، دیدگاه‌‌‌های برخى از دانشمندان اسلامى درباره مقام و منزلت معلم، برخى از شروط معلمى، ویژگی‌‌های معلم، وظایف معلم، وضع مالى معلمان در فرهنگ اسلامى، جایگاه و پایگاه اجتماعى معلمان و دیدگاه‌‌‌های مثبت و منفى نسبت به معلم در فرهنگ اسلامى.

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتابشناسی تحلیلی توصیفی تعلیم و تربیت در اسلام (گزیده منابع عربی)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، چاپ یکم، 1381ش