دو رساله در فلسفه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'حرکت جوهري' به 'حرکت جوهری') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' '''' به ''''') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR21442J1.jpg | |||
| عنوان =دو رساله در فلسفه اسلامی | |||
| عنوان‌های دیگر =تجدد امثال و حرکت جوهری - جبر و اختيار از ديدگاه مولوی | |||
| | | پدیدآوران = | ||
[[همایی، جلال‌الدین]] (نویسنده) | |||
| | |||
| | |||
| زبان = فارسی | |||
|زبان | | کد کنگره =BBR 55 /ح43 ه8 | ||
| موضوع = | |||
جبر و اختيار | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
حرکت جوهری | حرکت جوهری | ||
| خط ۲۷: | خط ۱۶: | ||
مولوی، جلال‌الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - نظريه درباره جبر و اختيار | مولوی، جلال‌الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - نظريه درباره جبر و اختيار | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران | ||
| مکان نشر = ايران - تهران | |||
| سال نشر = |مجلد1: 1381ش , | |||
|مکان نشر | |||
|کد اتوماسیون | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21442AUTOMATIONCODE | ||
| | | چاپ =2 | ||
|} | | شابک =964-94459-9-4 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
'''دو رساله در فلسفه اسلامی'''، مشتمل بر دو مقاله از مباحث مهم فلسفه و کلام اسلامى به قلم [[همایی، جلال‌الدین| | | کتابخانۀ دیجیتال نور =21442 | ||
| کتابخوان همراه نور =21442 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''دو رساله در فلسفه اسلامی'''، مشتمل بر دو مقاله از مباحث مهم فلسفه و کلام اسلامى به قلم [[همایی، جلال‌الدین|جلال‌الدین همایی]] (متوفی 1359ش) است. نویسنده، هدف از نگارش مقاله اول را گفتگو درباره دو قاعده بزرگ فلسفى و عرفانى «تجدّد امثال» و «حرکت جوهرى» در سطح عمومى و قابل فهم خوانندگان دانسته است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۸: | خط ۳۸: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
«تجدّد امثال»، در اصطلاح عرفا به این معنى است که وجود و حیات انسانى، همچنین سایر موجودات امکانى پیوسته و | «تجدّد امثال»، در اصطلاح عرفا به این معنى است که وجود و حیات انسانى، همچنین سایر موجودات امکانى پیوسته و آن‌به‌آن، در تغیر و تبدّل و تازه‌به‌تازه شدن است و فیض هستى که از مبدأ هستىبخش به ممکنات مىسد، دم به دم و لحظه به لحظه نو می‌شود و تغییر مىیابد؛ یعنى به‌طور «خلع و لبس» آنچه در «آن» سابق بود، به‌کلى معدوم مى‌گردد و در «آن» لاحق حیات جدید و وجود تازه که مماثل با حیات و وجود سابق است، به ما می‌رسد؛ نه اینکه هستى سابق عیناً بدون تغییر، ثابت و پاى‌برجا مانده باشد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص5</ref>. | ||
عرفا با حکما و متکلّمان در تجدّد امثال و حرکت جوهرى اختلاف نظر دارند. تفاوت عمده مسلک و مشرب عرفا با فلاسفه و متکلّمان از این جهت است که عارف، از دیده | عرفا با حکما و متکلّمان در تجدّد امثال و حرکت جوهرى اختلاف نظر دارند. تفاوت عمده مسلک و مشرب عرفا با فلاسفه و متکلّمان از این جهت است که عارف، از دیده مى‌گوید - یعنى حقایق امور را از منبع اشراق و کشف و شهود باطنى مى‌گیرد، نه از روى منقولات و مسموعات و نه از طریق قیاسات عقلى منطقى - اما حکیم فلسفى پیرو براهین عقلى و قیاسات منطقى است، خواه مؤداى برهانش با وضع ظاهر شرایع منطبق باشد، خواه نباشد؛ یعنى در بحث علمى، تقید به مسائل مذهبى ندارد، برخلاف متکلّم که تمام اهتمام او مقصور بر حول وحوش مسائل مذهبى است؛ یعنى ملتزم و مقید است که براى معتقدات مذهبى خود دلایل عقلى بیاورد و بدین سبب مسائل علمى - فلسفى را به نفع عقاید دینى استخدام مى‌کند<ref>ر.ک: همان، ص7</ref>. | ||
فرق تجدّد امثال با حرکت جوهرى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]، از جمله مباحث رساله اول است. نویسنده، معتقد است که هرچند تجدّد امثال به نظر محققین، شامل حرکت جوهرى نیز می‌شود، اما به | فرق تجدّد امثال با حرکت جوهرى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]، از جمله مباحث رساله اول است. نویسنده، معتقد است که هرچند تجدّد امثال به نظر محققین، شامل حرکت جوهرى نیز می‌شود، اما به طریقهاى که [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] براى تعریف و اثبات حرکت جوهرى اختیار کرده است، می‌توان مابین آن دو قاعده را به‌حسب ظاهر از چند جهت فرق گذاشت: | ||
# یکى اینکه موضوع تجدّد امثال، نفس وجود است، اما موضوع حرکت جوهرى به عقیده [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] هیولى یا مادّه است که بهصورت جوهرى متحصّل شده باشد. | # یکى اینکه موضوع تجدّد امثال، نفس وجود است، اما موضوع حرکت جوهرى به عقیده [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] هیولى یا مادّه است که بهصورت جوهرى متحصّل شده باشد. | ||
# فرق دیگر اینکه تجدّد امثال، شامل همه عالم وجود است، اعم از مجرّدات و مادیات، اما حرکت جوهرى به اعتقاد [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و پیروانش در عالم مجرّدات و مفارقات از ماده، راه ندارد؛ چراکه حالت منتظره در آن عالم وجود ندارد و سراسر همه فعلیت است. | # فرق دیگر اینکه تجدّد امثال، شامل همه عالم وجود است، اعم از مجرّدات و مادیات، اما حرکت جوهرى به اعتقاد [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و پیروانش در عالم مجرّدات و مفارقات از ماده، راه ندارد؛ چراکه حالت منتظره در آن عالم وجود ندارد و سراسر همه فعلیت است. | ||
# فرق سوم اینکه تجدّد امثال مستقیماً شامل جواهر و اعراض، هر دو می‌شود، اما حرکت جوهرى مستقیما به جواهر تعلق | # فرق سوم اینکه تجدّد امثال مستقیماً شامل جواهر و اعراض، هر دو می‌شود، اما حرکت جوهرى مستقیما به جواهر تعلق مى‌گیرد و اعراض تابع جواهرند؛ یعنى مثلاً حرکت کمّى و کیفى نیز تابع حرکت جوهرى است.<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. | ||
وی همچنین در رابطه با حرکت جوهری و ربط حادث به قدیم | وی همچنین در رابطه با حرکت جوهری و ربط حادث به قدیم می‌نویسد: «راقم سطور، معتقد است که بر فرض اثبات حرکت جوهرى، دیگر از جهت ارتباط حادث به قدیم هیچ احتیاج به اثبات وجود افلاک نداریم و در صورت پیروى کردن از عقیده عرفا و حکماى اشراقى، به ناز کشیدن از حرکت فلک و محدد جهات یا طبیعت خامسه فلکى که انگیزه و وسیله اثباتش، همین نوع التزامات است و برهان قاطع عقلپسندى ندارد، نیازمندى نخواهیم داشت. وقتى که مشکل ربط حادث به قدیم با فرض وجود حرکت ذاتى همیشگى موجودات حلشدنى باشد، چرا نفس حرکت جوهرى را مطمح نظر و مناط حل آن اشکال قرار ندهیم و همان دو جنبه ثبات و تجدّد را که در حرکت توسطیه وضعى فلک یا در طبیعت فلکیه مى‌گویند در نفس حرکت ذاتى جوهرى نگوییم<ref>ر.ک: همان، ص51-50</ref>. | ||
مسئله جبر و اختیار یا جبر و تفویض و قضا و قدر، یکى از مسائل مهم کلامى و اعتقادى است که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا | مسئله جبر و اختیار یا جبر و تفویض و قضا و قدر، یکى از مسائل مهم کلامى و اعتقادى است که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا جلال‌الدین محمد بلخى رومى]] در [[مثنوی معنوی|مثنوى]] شریف بیش از دیگر مسائل اصولى به آن اهمیت داده و همه جا مخصوصاًً در مجلد اول و پنجم، آن را دنبال کرده و در هر موضع با تقریر و تمثیلى تازه در تشیید مبانى عقیده خود که اثبات اختیار و انکار جبر است، سخت کوشیده و پافشارى نموده است.<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>. | ||
[[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوى]] در مسئله اختلاف عقول، مخالف گروه معتزله است و در اینباره | [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوى]] در مسئله اختلاف عقول، مخالف گروه معتزله است و در اینباره مى‌گوید: | ||
{{شعر}}{{ب|''اختلاف عقلها در اصل بود''|2=''بر وفاق سنیان باید شنود''}}{{ب|''برخلاف قول اهل اعتزال''|2='' که عقول از اصل دارد اعتدال''}}{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''اختلاف عقلها در اصل بود''|2=''بر وفاق سنیان باید شنود''}} | |||
{{ب|''برخلاف قول اهل اعتزال''|2='' که عقول از اصل دارد اعتدال''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
اما در مسئله جبر و اختیار با جمهور شیعه و معتزله موافق است که هر دو طایفه بشر را در اعمال و افعال خود، مختار | اما در مسئله جبر و اختیار با جمهور شیعه و معتزله موافق است که هر دو طایفه بشر را در اعمال و افعال خود، مختار میدانند، نه مجبور. نهایت اینکه در نحوه تفویض اختیار مابین شیعه و معتزله توافق کامل نیست. مولوى عقیده «جبریه» و مقابل آن اعتقاد «قدریه» را با دلایل عقلى و استحسانات خطابى ابطال نموده و در این موضوع عیناً مانند شیعه امامیه قضیه «امر بین الامرین» را اختیار کرده است.<ref>ر.ک: همان، ص56-55</ref>. | ||
نویسنده پس از استخراج هشت دلیل از اشعار [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] بر اثبات اختیار و رد دیدگاه جبریان | نویسنده پس از استخراج هشت دلیل از اشعار [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] بر اثبات اختیار و رد دیدگاه جبریان می‌افزاید: «پنهان نماند که آنچه تا اینجا گفته شد و آن همه تلاشى که براى اثبات اختیار بشر به‌کار رفت، همه از جهت رعایت اصول کلامى و مماشات با حجج و براهین عقلى و استحسانات خطابى بود؛ اما از نظر تحقیق و کشف و شهود عرفانى که همه موجودات امکانى را ظل وجود و پرتو ذات حق و مظهر اسماء و صفات الهى ببینند و حقیقت'''كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ''' ﴿القصص: 88﴾ را به‌عیان مشاهده کنند، همچنین با منطق کسانى که قضیه وحدت وجود و توحید حقیقى صفات و افعال واجب را پذیرفته و آن را به درجه «عین‌الیقین» و «حقالیقین» دریافته باشند، دیگر از هستى مستعار و نمودار اختیار بشر اثرى نیست، بلکه هرچه هست اثر حق و فعل حق است.<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>. | ||
اشاره به بخشی از کتاب لطایف غیبیه میر سید احمد علوی، | اشاره به بخشی از کتاب لطایف غیبیه میر سید احمد علوی، پایان‌بخش مباحث کتاب است. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس آیات قرآنی، اعلام و کتب در انتهای آن ذکر شده است. | فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس آیات قرآنی، اعلام و کتب در انتهای آن ذکر شده است. | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۹۷: | خط ۸۲: | ||
[[رده: کلیات فلسفه اسلامی]] | [[رده: کلیات فلسفه اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۱۷
| دو رساله در فلسفه اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | همایی، جلال‌الدین (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تجدد امثال و حرکت جوهری - جبر و اختيار از ديدگاه مولوی |
| ناشر | مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| چاپ | 2 |
| شابک | 964-94459-9-4 |
| موضوع | جبر و اختيار
حرکت جوهری فلسفه اسلامی مولوی، جلال‌الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - نظريه درباره جبر و اختيار |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 55 /ح43 ه8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دو رساله در فلسفه اسلامی، مشتمل بر دو مقاله از مباحث مهم فلسفه و کلام اسلامى به قلم جلال‌الدین همایی (متوفی 1359ش) است. نویسنده، هدف از نگارش مقاله اول را گفتگو درباره دو قاعده بزرگ فلسفى و عرفانى «تجدّد امثال» و «حرکت جوهرى» در سطح عمومى و قابل فهم خوانندگان دانسته است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه ناشر و مؤلف و متن دو رساله (تجدد امثال و حرکت جوهری، جبر و اختیار از دیدگاه مولوی) است.
گزارش محتوا
«تجدّد امثال»، در اصطلاح عرفا به این معنى است که وجود و حیات انسانى، همچنین سایر موجودات امکانى پیوسته و آن‌به‌آن، در تغیر و تبدّل و تازه‌به‌تازه شدن است و فیض هستى که از مبدأ هستىبخش به ممکنات مىسد، دم به دم و لحظه به لحظه نو می‌شود و تغییر مىیابد؛ یعنى به‌طور «خلع و لبس» آنچه در «آن» سابق بود، به‌کلى معدوم مى‌گردد و در «آن» لاحق حیات جدید و وجود تازه که مماثل با حیات و وجود سابق است، به ما می‌رسد؛ نه اینکه هستى سابق عیناً بدون تغییر، ثابت و پاى‌برجا مانده باشد[۱].
عرفا با حکما و متکلّمان در تجدّد امثال و حرکت جوهرى اختلاف نظر دارند. تفاوت عمده مسلک و مشرب عرفا با فلاسفه و متکلّمان از این جهت است که عارف، از دیده مى‌گوید - یعنى حقایق امور را از منبع اشراق و کشف و شهود باطنى مى‌گیرد، نه از روى منقولات و مسموعات و نه از طریق قیاسات عقلى منطقى - اما حکیم فلسفى پیرو براهین عقلى و قیاسات منطقى است، خواه مؤداى برهانش با وضع ظاهر شرایع منطبق باشد، خواه نباشد؛ یعنى در بحث علمى، تقید به مسائل مذهبى ندارد، برخلاف متکلّم که تمام اهتمام او مقصور بر حول وحوش مسائل مذهبى است؛ یعنى ملتزم و مقید است که براى معتقدات مذهبى خود دلایل عقلى بیاورد و بدین سبب مسائل علمى - فلسفى را به نفع عقاید دینى استخدام مى‌کند[۲].
فرق تجدّد امثال با حرکت جوهرى ملاصدرا، از جمله مباحث رساله اول است. نویسنده، معتقد است که هرچند تجدّد امثال به نظر محققین، شامل حرکت جوهرى نیز می‌شود، اما به طریقهاى که ملاصدرا براى تعریف و اثبات حرکت جوهرى اختیار کرده است، می‌توان مابین آن دو قاعده را به‌حسب ظاهر از چند جهت فرق گذاشت:
- یکى اینکه موضوع تجدّد امثال، نفس وجود است، اما موضوع حرکت جوهرى به عقیده ملاصدرا هیولى یا مادّه است که بهصورت جوهرى متحصّل شده باشد.
- فرق دیگر اینکه تجدّد امثال، شامل همه عالم وجود است، اعم از مجرّدات و مادیات، اما حرکت جوهرى به اعتقاد ملاصدرا و پیروانش در عالم مجرّدات و مفارقات از ماده، راه ندارد؛ چراکه حالت منتظره در آن عالم وجود ندارد و سراسر همه فعلیت است.
- فرق سوم اینکه تجدّد امثال مستقیماً شامل جواهر و اعراض، هر دو می‌شود، اما حرکت جوهرى مستقیما به جواهر تعلق مى‌گیرد و اعراض تابع جواهرند؛ یعنى مثلاً حرکت کمّى و کیفى نیز تابع حرکت جوهرى است.[۳].
وی همچنین در رابطه با حرکت جوهری و ربط حادث به قدیم می‌نویسد: «راقم سطور، معتقد است که بر فرض اثبات حرکت جوهرى، دیگر از جهت ارتباط حادث به قدیم هیچ احتیاج به اثبات وجود افلاک نداریم و در صورت پیروى کردن از عقیده عرفا و حکماى اشراقى، به ناز کشیدن از حرکت فلک و محدد جهات یا طبیعت خامسه فلکى که انگیزه و وسیله اثباتش، همین نوع التزامات است و برهان قاطع عقلپسندى ندارد، نیازمندى نخواهیم داشت. وقتى که مشکل ربط حادث به قدیم با فرض وجود حرکت ذاتى همیشگى موجودات حلشدنى باشد، چرا نفس حرکت جوهرى را مطمح نظر و مناط حل آن اشکال قرار ندهیم و همان دو جنبه ثبات و تجدّد را که در حرکت توسطیه وضعى فلک یا در طبیعت فلکیه مى‌گویند در نفس حرکت ذاتى جوهرى نگوییم[۴].
مسئله جبر و اختیار یا جبر و تفویض و قضا و قدر، یکى از مسائل مهم کلامى و اعتقادى است که مولانا جلال‌الدین محمد بلخى رومى در مثنوى شریف بیش از دیگر مسائل اصولى به آن اهمیت داده و همه جا مخصوصاًً در مجلد اول و پنجم، آن را دنبال کرده و در هر موضع با تقریر و تمثیلى تازه در تشیید مبانى عقیده خود که اثبات اختیار و انکار جبر است، سخت کوشیده و پافشارى نموده است.[۵].
مولوى در مسئله اختلاف عقول، مخالف گروه معتزله است و در اینباره مى‌گوید:
| اختلاف عقلها در اصل بود | بر وفاق سنیان باید شنود | |
| برخلاف قول اهل اعتزال | که عقول از اصل دارد اعتدال |
اما در مسئله جبر و اختیار با جمهور شیعه و معتزله موافق است که هر دو طایفه بشر را در اعمال و افعال خود، مختار میدانند، نه مجبور. نهایت اینکه در نحوه تفویض اختیار مابین شیعه و معتزله توافق کامل نیست. مولوى عقیده «جبریه» و مقابل آن اعتقاد «قدریه» را با دلایل عقلى و استحسانات خطابى ابطال نموده و در این موضوع عیناً مانند شیعه امامیه قضیه «امر بین الامرین» را اختیار کرده است.[۶].
نویسنده پس از استخراج هشت دلیل از اشعار مولوی بر اثبات اختیار و رد دیدگاه جبریان می‌افزاید: «پنهان نماند که آنچه تا اینجا گفته شد و آن همه تلاشى که براى اثبات اختیار بشر به‌کار رفت، همه از جهت رعایت اصول کلامى و مماشات با حجج و براهین عقلى و استحسانات خطابى بود؛ اما از نظر تحقیق و کشف و شهود عرفانى که همه موجودات امکانى را ظل وجود و پرتو ذات حق و مظهر اسماء و صفات الهى ببینند و حقیقتكُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿القصص: 88﴾ را به‌عیان مشاهده کنند، همچنین با منطق کسانى که قضیه وحدت وجود و توحید حقیقى صفات و افعال واجب را پذیرفته و آن را به درجه «عین‌الیقین» و «حقالیقین» دریافته باشند، دیگر از هستى مستعار و نمودار اختیار بشر اثرى نیست، بلکه هرچه هست اثر حق و فعل حق است.[۷].
اشاره به بخشی از کتاب لطایف غیبیه میر سید احمد علوی، پایان‌بخش مباحث کتاب است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس آیات قرآنی، اعلام و کتب در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.