معجم أسماء الأشياء

معجم أسماء الأشياء
پدیدآوران	لبابیدی، احمد بن مصطفی (نويسنده) عوض، احمد عبدالتواب (محقق)
عنوان‌های دیگر	اللطائف في اللغة
ناشر	دار الفضيلة
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	13سده
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ل۲م۶ 6190 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

معجم أسماء الأشياء المسمّی اللطائف في اللغة، نوشته احمد بن مصطفی دمشقی، مشهور به لبابیدی (درگذشته 1318ق)، فرهنگ‌نامه‌ای عربی به عربی است که به توضیح و تفسیر واژگان مترادف و هم‌معنا و مشابه می‌پردازد.

هدف و روش

نویسنده با تأکید بر رواج کالای علم در زمانه خودش و اشتیاق بسیاری از دانشوران و ادیبان به نگارش کتابی در باب واژگان دشوار و خواسته حاکم آن دوران، تأکید کرده است: هرچند کتاب‌های تألیف‌شده در این زمینه، فوایدی دارد، ولی مطالب متناسب، پراکنده است و هرکسی نمی‌تواند به آن دست یابد و به همین جهت، مطالب مناسب را در یک جا جمع کردم و به آن نظمی جالب بخشیدم و از واژگانی سخن گفتم که معنایی لطیف و مبنایی دقیق دارد. ‏لبابیدی منبع اصلی این اثر را القاموس معرفی کرده است؛ یعنی القاموس المحيط نوشته مجدالدین محمد بن یعقوب فیروزآبادى. او افزوده است: به‌ندرت از منابع دیگر هم استفاده کردم، مانند: فقه اللغة و فصيح ثعلب و المزهر في علوم اللغة و أنواعها نوشته جلال‌الدین سیوطی و الأشباه و النظائر.

ساختار و محتوا

• نویسنده، کتابش را در 3 بخش قرار داده: الف)- اسم‌های مترادف و مقبول نزد ارباب عقول؛ ب)- شامل چند فصل که عاقلان می‌پذیرند؛ ج)- کلمات شگفت و نو و مقدمه مرکب از مفردات. وی نام این اثر را به‌خاطر بخش سوم، «اللطائف في اللغة» نهاده است‏.
• محقق کتاب، احمد عبدالتواب عوض، بخش اول را به‌عنوان کتاب حاضر (معجم أسماء الأشياء المسمّی اللطائف في اللغة) تحقیق و منتشر کرده است‏.
• یادآوری: سخن نویسنده در مورد بخش دوم و سوم، مبهم است و محقق اثر نیز توضیحی در مورد محتوا و چگونگی آن و انتشار یا عدم انتشارش و یا نسخه خطی آن و... ارائه نکرده است! جز اینکه: بخش دوم درباره تصحیح اشتباهات عوام و مشترکات لفظی است و بخش سوم، لطائف اللغة‏.
• سامان‌دهی واژگان در کتاب حاضر، الفبایی نیست و نویسنده و محقق توضیحی در مورد آن عرضه نکرده‌اند. مباحث با «أسماء الدهر» شروع شده و با «تقسيم الحِبال» پایان یافته است.

مترادف یا شبه مترادف

احمد عبدالتواب عوض بعد از بحثی طولانی درباره ترادف و معنای آن و پذیرش یا انکار آن در زبان عربی، «شبه ترادف» و ترادف غیر تامّ را مطرح کرده و افزوده است که برخی از دانشوران آن را ترادف حقیقی نمی‌شمارند. او می‌گوید: به نظرم مقصود لبابیدی در این کتاب نیز همین شبه مترادفات است.

عوامل پیدایش شبه مترادفات

بر اساس گزارش احمد عبدالتواب عوض، زمینه‌ها و عللی باعث پیدایی و فراوانی شبه مترادفات در زبان عربی شده است:

1. کثرت لهجه‌ها؛
2. برای بیان خصوصیات گوناگون هر شیء؛
3. تغییر و تحول زبانی واژگان و اختلاف در تلفظ آن؛
4. عاریه گرفتن از زبان‌های بیگانه، مانند الفاظی که از فارسی و رومی و... وارد عربی شده است؛ مثل «دست‌فشار» از اسامی عسل که ابن منظور گوید: کلمه‌ای فارسی است.

منابع مقاله

مقدمه‌ها و متن کتاب.