جامع العلوم «ستینی»

جامع العلوم «ستینی»
پدیدآوران	فخر رازی، محمد بن عمر (نويسنده) آل داود، علی (مصحح)
عنوان‌های دیگر	جامع العلوم
ناشر	بنياد موقوفات دکتر محمود افشار
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1382ش
چاپ	1
موضوع	رده بندی علوم - متون قدیمی تا قرن 14 - علوم -- دایرة المعارفها -- متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جامع العلوم «ستینی»، اثر فخرالدین رازی، نخستین دانشنامه منظم و مدون به زبان فارسی است که نویسنده در آن، معارف رایج عصر خود را در 60 باب، به روشی درست، معرفی کرده که با تصحیح سید علی آل‌داود، منتشر شده است.

پیش از این کتاب، مؤلفان دایرة‌المعارف‌نویس، بیشتر به حوزه‌های خاص علوم فلسفی یا دینی یا طبیعی یا دیوانی می‌پرداختند، لیکن فخر رازی کتابی تدوین کرد که باید آن را اولین دانشنامه به شیوه امروزی در زبان فارسی، بشمار آورد.

فخر رازی در این کتاب، روش تازه‌ای را در پیش گرفته است. او برخلاف دایرة‌المعارف‌های متداول، دانش‌های تازه‌ای وارد کتاب خود کرده و ابواب 60گانه کتابش را در دو مقوله جدا، جای داده است. نخست، علوم نقلی (علوم دینی) که شامل دانش‌های دینی و مذهبی بود و دیگر، علوم عقلی و فلسفی که جنبه غیر مذهبی داشت. در بخش نخست، ابوابی چون فقه، خلاف، تفسیر، وصایا، قرائت قرآن، نحو، عروض و تاریخ و امثال آن جای دارد و در بخش دوم، عناوین مربوط به علوم عقلی، همچون: تشریح، نورشناسی (علم المناظر)، طب، بیطره، بزاة، ریاضیات، هندسه و امثال آن جای گرفته‌اند. در این بخش، مطابق تقسیم‌بندی ارسطویی که مورد استفاده ابن سینا و دیگر فلاسفه قرار داشته، دانش‌ها تقسیم‌بندی شده‌اند، مگر آنکه فخر رازی در اینجا چند نمونه از علم‌های جدید را وارد طبقه‌بندی‌های سابق نمود؛ از جمله: علم خواص اشیاء، زراعت، علم قلع الآثار (پاک کردن پارچه‌ها)، دام‌پزشکی و تربیت پرندگان شکاری.

فخر رازی در مقدمه کتاب، تعریقی از طبقه‌بندی علوم ارائه نکرده، لیکن اشاره می‌کند که او به علوم عقلی و نقلی خواهد پرداخت. وی هر دانشی را مستقلا مطالعه کرده و در باب نحوه ارتباط و پیوستن علوم مختلف یا تقسیم‌بندی کلی‌تر، وارد سخن نشده است.

در باب علوم معرفی‌شده در اثر حاضر، اطلاع دقیقی در دست نیست. در برخی منابع، از چهل علم و در بیشتر مآخذ، از 60 علم سخن رفته است. ازاین‌روی کتاب به‌جای آنکه با نام‌های اصلی‌اش، یعنی «جامع العلوم» و «حدائق الأنوار في حقائق الأسرار» خوانده شود، به نام «ستینی» شهرت پیدا کرده است و نام‌های اصلی، تقریبا از یاد رفته است. حاج خلیفه در دو جا از اثر فخر رازی نام برده: اول، ذیل «جامع العلوم» و دیگری ذیل «حدائق الأنوار».

منابع مقاله

مقدمه کتاب.