المعجم (ابن اعرابی)

‏المعجم
پدیدآوران	ابن اعرابی، احمد بن محمد (نويسنده) عبدالمحسن ابراهیم احمد حسینی (محقق)
ناشر	دار ابن الجوزی
مکان نشر	عربستان - دمام
سال نشر	1997م , 1418ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏/الف165 م6 118 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، المعجم (ابهام زدایی) را ببینید.

المعجم، اثر ابوسعید احمد بن محمد بن زیاد ابن بشر (متوفی 340ق)، معروف به ابن اعرابی، مجموعه‌ای است از روایات و آثار که با تحقیق عبدالمحسن بن ابراهیم بن احمد حسینی به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز گردیده و مطالب، دربردارنده مجموعاً 2460 روایت می‌باشد که در سه جلد، جای گرفته است.

محقق در تحقیق و تصحیح کتاب و تخریج روایات آن، از منابع ارزشمندی استفاده نموده که از جمله آنها، عبارتند از: «المسند الجامع» که محمود خلیل و مجموعه‌ای از همکارانش آن را تهیه نموده‌اند؛ تحقیقات ناصرالدین البانی؛ تعلیقات سودمندی که بر «الإحسان بتقريب» ابن حبان و کتاب «مشكل الآثار» وی صورت گرفته است؛ رساله دکترای دکتر بلوشی.

گزارش محتوا

محقق در مقدمه که در سال 1416ق/ 1995م نوشته شده، ضمن بیان علت انتخاب کتاب برای تحقیق و تصحیح، به توضیح و تشریح نحوه تحقیق کتاب پرداخته و به این نکته، اشاره نموده است که در تحقیق و تصحیح این اثر، از روش معمول در ضبط و تصحیح متون استفاده نموده و از مصادری که احادیث را از طریق ابن اعرابی اخذ نموده و یا با او در روایت و شیوخ مشارکت دارند، بهره برده است. وی اهتمام ویژه‌ای به ترجمه و شرح‌حال تمامی شیوخ مصنف داشته و به جرح و تعدیل ایشان پرداخته و در این راه، طریقه ایجاز را رعایت نموده است. از جمله این شیوخ، عبارتند از: احمد بن محمد بن نافع طحان اطروش، احمد بن یحیی بن خالد بن حیان رقی، ابوعبدالله محمد بن عصمه اطروش رملی، محمد بن اسحاق بن صباح صنعانی، ابراهیم بن راشد ادمی، احمد بن عبدالجبار عطاردی، بکر ابن سهل دمیاطی، بکر بن فرقد ابوامیه، حسین بن عبدالله ابن شاکر بوعلی وراق، حفص بن عمر رقی، ابوقالبه رقاشی و یحیی بن ابی‌طالب بغدادی. در انتهای مقدمه، شرح‌حال تقریباً مفصلی از ابن اعرابی، ارائه گردیده است.

ابن اعرابی در این کتاب، به ذکر احادیث شیوخ خویش پرداخته و در این راه، از بعضی شیوخ خود، تعداد قابل‌توجهی روایت ذکر نموده و از بعضی شیوخ نیز به ذکر چند روایت، اکتفا کرده است. معجم او، یکی از مهم‌ترین منابع و مصادر تصنیفات و تألیفات پس از خویش می‌باشد که از جمله آنها، می‌توان به سنن بیهقی اشاره نمود.

به‌منظور آشنایی با محتوای کتاب، به برخی از روایات آن، اشاره می‌شود: به‌عنوان‌مثال، در روایتی از ابومعاویه ضریر، از عمرو بن مسلم صاحب مقصوره، از ابوحازم از انس بن مالک، چنین روایت شده است که: «کان النبی(ص) في حائط من حیطان الأنصار، فجاء أبوبکر فاستأذن فقال إإذن له بشره بالجنة، ثم جاء عمر فاستأذن فقال إإذن له و بشره بالجنة» (پیامبر(ص) در باغی از باغ‌های انصار بود که ابوبکر وارد شده و اذن دخول خواست، پیامبر(ص) به او اذن داده و به او، وعده بهشت داد، سپس عمر آمده و اذن دخول خواست، پیامبر(ص) به او اذن داده و به او، وعده بهشت داد).

در روایتی دیگر، از محمد بن سعید، از اسحاق بن یوسف ازرق، از زکریا ابن ابی زائده، از سعید بن ابی برده، از انس بن مالک، چنین آمده است که پیامبر(ص) فرمود: «إن الله عزوجل لیرضی عن العبد أن یأکل الأکلة فیحمد ألله علیها، أو یشرب الشربة فیحمد الله علیها» (خداوند عزوجل راضی است از بنده‌ای که هنگام خوردن طعام یا نوشیدن نوشیدنی، خداوند را بر آن شکر کند).

وضعیت کتاب

فهارس کتاب در انتهای جلد سوم آمده است که عبارتند از فهرست شیوخ مصنف برحسب ورود در معجم؛ شیوخ مصنف بر اساس حروف معجم؛ احادیث و آثار. در پاورقی‌ها نیز علاوه بر ذکر منابع، به بررسی اسناد روایات پرداخته شده است.

صفحات کتاب در این سه جلد به‌صورت مسلسل شماره‌گذاری شده است. از حدیث اول تا حدیث شماره 809 در جلد اول، از حدیث 810 تا 1829 در جلد دوم و از حدیث 1830 تا 2460 (آخرین حدیث) در جلد سوم جای گرفته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.