فلسفه زیارت

فلسفه زیارت
پدیدآوران	عابدی، احمد (نویسنده)
ناشر	انتشارات زائر
مکان نشر	قم
سال نشر	1376
چاپ	اول
موضوع	مفهوم‌شناسی زیارت
کد کنگره	‏

فلسفه زیارت تألیف احمد عابدی، ترجمه و شرح رسالة زيارة القبور فخر رازى است. بيشتر كتاب‌هايى كه در اين موضوع نوشته شده، به جنبه‌هاى نقلى و روايى زيارت پرداخته و آداب و فضايل و كيفيت زيارت را با استناد به احاديث اهل بيت(عليهم السلام) بيان كرده‌اند، اما كتاب‌هايى كه با نگاهى فيلسوفانه، مباحث عقلى زيارت را مورد توجه قرار دهند، بسيار اندك است.

رسالة زيارة القبور فخر رازى، يكى از مهم‌ترين كتاب‌هايى است كه در اثبات عقلى و نقلىِ زيارت، به رشته تحرير درآمده است. مصحّح كتاب در مقدمه آن، در بيان اهميت اين رسالۀ كوتاه و كم‌برگ اما بزرگ و پربار آورده است:

رساله «زيارة القبور» امام فخر الدين رازى، از آن جهت كه مؤلفش سنّى مذهب و امام المشككين بوده و در هر مسأله عقلى دچار شك و ترديد شده، اما در اين مسأله هيچ ترديدى به خود راه نداده و آن را مورد بحث عقلى و فلسفى قرار داده، از اهميت ويژه‌اى برخوردار است.

در قرن يازدهم هجرى، محمد بن عبدالوهاب پديد آمد و در شك و ترديد، گوى سبقت را از فخر رازى ربوده و اين مسأله را مورد انكار قرار داد و تصور نمود كه زيارت قبور، از اختصاصات شيعيان است. شايد اگر او اين رساله را كه از دانشمندان بزرگ خودشان است، ديده بود، گرفتار اين انحرافات نمى‌گرديد.

مصحح اين رساله، علاوه بر ترجمه و شرح آن، ديدگاه‌هاى دانشمندان مسلمان دربارۀ زيارت قبور را نيز يادآور شده كه بر غنا و ارزش كتاب افزوده است.

فخر رازى در اين رساله، با بيان دقيق، اين آموزۀ دينى را برهانى نموده است، اگر چه ريشۀ استدلال‌هاى او در كتاب‌هاى ابن‌سينا و سهروردى ديده مى‌شود، اما به هر حال تقرير و تفسير او، بسيار عالمانه است.

وى براى تفسير فلسفى زيارت قبور، سه مقدمه مى‌آورد:

مقدمه اول: با فنا شدن بدن، روح فانى نمى‌شود.

مقدمه دوم: روحى كه از بدن جدا شده است، چون از جهتى قوى‌تر از روحى است كه متعلق و وابسته به بدن است، همه علوم و معارف را فرا مى‌گيرد و...

مقدمه سوم: ارتباط روح و بدن، ارتباط عاشقانه است و پس از مرگ، فوراً اين ارتباط قطع نمى‌شود.

فخر رازى پس از بيان اين سه مقدمه مى‌گويد:

وقتى انسان نزد قبرى مى‌رود، روح زائر با آن تربت و خاك قبر ارتباط پيدا مى‌كند و چون روح ميت نيز با آن تربت ارتباط دارد، در اين هنگام اين دو روح با يكديگر ملاقات نموده و مثل دو آينه متقابل مى‌باشند كه شعاع و نور از هر كدام به ديگرى سرايت مى‌كند و علوم و اخلاص و معارف هر كدام به ديگرى مى‌رسد. به اين جهت زيارت قبور، هم براى زائر مفيد است و هم براى زيارت شده.

فهرست عناوین کتاب از این قرار است:

متن عربى رساله:

الفصل الاول: من براهين اثبات النفس الناطقة و هى عشرة.

الفصل الثانى.

الفصل الثالث: فى بقاء النفس مع هلاك البدن.

الفصل الرابع: فى فوائد زيارة القبور.

متن فارسى رساله: ترجمه متن رساله، تأليفات رازى، صحّت نسبت اين رساله به فخر رازى، اعتبار نسخه، هدف از تأليف اين رساله، اهميت اين رساله، زيارت قبور از نظر آيات و روايات، حكم فقهى زيارت قبور، زيارت در آثار فيلسوفان (ارسطو، ابن سينا، سهروردى، فخر رازى، محمد غزالى، سيد حيدر آملى، مير داماد، ملاّصدرا و امام خمينى).

تعليقات: برهان اول تا برهان نهم، معناى رياضت، كلام افلاطون، علم نفس به جزئيات، اشكال، ادله نقلى بر بقاى نفس، عبرت از مردگان، دو حكايت.

منابع مقاله

باقریان موحد، کتابشناسی زیارت، قم- ایران، نشر مشعر، 1387