زاهد درواجکی، احمد بن حسن

زاهد درواجکی، احمد بن حسن

احمد بن حسن زاهد دروازجکی (متوفی 549ق)، کنیه‌اش ابونصر، ملقب به سیف‌الدین و فخرالاسلام و زاهد، مفسر فارسی‌نویس ایرانی قرن ششم، صاحب کتاب «لطائف التفسير».

نسب

ابن‌ ابی‌الوفا نسبت او را درواجکی و تمیمی درواحکی ذکر کرده‌اند، اما بعضی مؤلفان نسبت صحیح او را دروازجکی دانسته‌اند، که منسوب است به دروازق یا دروازه از روستاهای مرو، یا منسوب به محله دروازجه در سمرقند، یا محله دروازه‌جه در بخارا. از دیگر القاب و نسبت‌های او سیف‌الدین، بخارایی، دارانی و ذرینی است.

مذهب

نام وی در آثار طبقات‌نگاران حنفی چون ابن ‌ابی‌الوفا و تمیمی آمده، بنابراین او بر مذهب حنفی بوده است. به‌علاوه، او در تفسیرش بارها از ابوحنیفه، پیشوای حنفیان (متوفی 150) و ابومنصور ماتریدی سمرقندی، فقیه و متکلم حنفی قرن چهارم، با احترام یاد کرده و به آرای آنان استناد کرده است. او گاه در کنار ذکر نظر فقهی حنفیان، به رأی شافعیان نیز اشاره کرده است.

آثار

تنها کتابی که از او شناخته شده و نسخه‌هایی از آن برجای مانده، تفسیری است به زبان فارسی بر قرآن کریم که نام آن در فهرست‌ها و نسخه‌ها به‌صورت «لطائف التفسير»، «لطائف التفاسير»، «لطائف العرفان»، «تفسير الزاهدي»، «تفسیر زاهد»، «تفسیر زاهد درواجکی» و «تفسیر سیف‌الدین» آمده است.

دروازجکی املای این تفسیر را در 509ق، در بخارا آغاز کرد و در 519ق، به پایان رسانید. این کتاب یکی از چند تفسیر کهن به زبان فارسی است که در آن قرآن کریم به‌صورت کامل و جامع تفسیر شده است. این اثر که در دوران شکوفایی نثر فارسی، یعنی قرن ششم نوشته شده، دارای نثری روان و شیواست. البته این دوره سرآغاز رواج نثر فنی و مصنوع نیز بوده که گاه تأثیر آن در این اثر پیداست. مؤلف همچنین گاه به تقلید از خواجه عبدالله انصاری، عبارت‌های عارفانه با آرایه‌های سجع و جناس پرداخته است. او همچنین به‌جای واژه‌های عربی، از معادل‌های زیبا و خوش‌آهنگ فارسی آنها استفاده کرده است. او در این اثر، گاه بخشی از تفسیر یک آیه را به زبان عربی آورده که به نظر می‌رسد آن را از تفسیری دیگر گرفته است.

وفات

در منابع، سال وفات دروازجکی 549 ذکر شده است.

منابع مقاله

معینی، محسن، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1391.

وابسته‌ها

لطائف التفسیر (تفسیر درواجکی)